Yavaş yavaş ölürler seyahat etmeyenler
Yavaş yavaş ölürler okumayanlar, müzik dinlemeyenler,
Vicdanlarında beğenilen görmeyi barındırmayanlar
Yavaş yavaş ölürler…
Alışkanlıklarına esir olanlar, her gün tıpkı yolda yürüyenler,
Ufuklarını genişletmeyen ve değiştirmeyenler,
Elbisesinin rengini değiştirme riskine bile girmeyenler ,
Yahut bir yabancıyla konuşmayanlar
Yavaş yavaş ölürler…
İhtiraslardan ve verdiği heyecanlardan kaçanlar ,
Tamir edilen kırık kalplerin gözlerindeki
Pırıltıyı görmek istemekten kaçınanlar
Yavaş yavaş ölürler…
Aşkta yahut işte bedbaht olup istikamet değiştirmeyenler,
Düşlerini gerçekleştirmek için risk almayanlar,
Hayatlarında bir sefer dahi mantıklı tavsiyelerin dışına çıkmamış olanlar,
Yavaş yavaş ölürler…
Pablo NERUDA
“Homeostoz” bedenimizin olağan şartlardaki doğal durumudur (yeni alınmış parıl parıl bir arabayı düşleyin…) Sağlıklı bir kişi bir kafede oturmuş sevgilisini düşünürken muhtemelen homeostoz durumundadır. Kalbi olağan ritmde, kan basıncı, teneffüsü olağandır. Biraz çapkın olan bu beyefendi yan masadaki kızı kesmeye başlar, bu ortada beklenen sevgili içeri girer ve işin rengi değişir. Önemli bir ağız dalaşı başlar. Çocukcağızın kalp suratı, teneffüsü artar. Kan başına yükselir , cilt kızarır, ter basar, ağız kurur. Çünkü beden şu an korunma reflexinde yani ‘’Allostoz’’ durumundadır.
Kızcağız çıkıp sarfiyat, bizimki bir ‘’pufff!’’ çeker ve bir daha olağan duruma/homeostoz hala döner. Bu temel iki mekanızmayı beynimiz ‘HİPOTALAMUS’ yolu ile denetim eder.
Yukardaki toplam bölgeye genel tarifi ile ORTA BEYİN denir. Burda;
⦁ Talamus : Beynin dinomosu ve giriş kapısıdır. Düşük elektrik burda üretilir, bedene gelen tüm bilgi beyne buradan postalanır
⦁ Hipotalamus : Hormonal (kimyasal) ve sinirsel(elektriksel) yolla , tüm beyin yapılarından gelen buyrukları bir ortaya getirir birleştirir ve Homeostoz ve Allostoz’ı oluşturur.
⦁ Hipofiz : Hipotalamus’un buyruk eri patacısıdır.
⦁ Amigdala : Duygusal bellek kaynağıdır.
⦁ Hipokampüs : Uzun müddetli bellek kaynağıdır.
⦁ Bazal Ganglion : Beden hareketleri, uyanık olma, öğrenme, duygusal tabir üzere özellikler de yardımcıdır.
⦁ Limbik Sistem : Üstteki 6 kısmın genel ismidir. Bilinçaltı denen durumun temel etmenidir.
Aşağıda gözlenen beyin sapı ise ilkel beyin kısmıdır. Zeka /akıl gelişmedilk evvel mecburî olan nefes alma, kalp suratı üzere temel özelliklerimizin çıkış/yönetim merkezidir.
HPA Hipotalamus, pituiter(hipofiz) ve Adrenal (böbrek üstü bezi) ise genel olarak beynin bedenin Homeostoz biçimde olağan çalışması ya da Allastoz; müdafaa moduna girmesi için gerekli temel yoldur. Allastoz’ı beynin fren yahut sigorta sistemi olarak düşünebilirsiniz. Hipotalamus ise beynin tamircisidir. Otomobil teklemeye başladığı vakit (şeker, tansiyon, kolesterol, tiroid hormon seviyeleri azalmış yahut artmışsa ) direkt devreye girer. Tamirci tamiri iki yolla yapar elektrik ve kimyasal. Kimyasal yol hipofiz üzerinden hormonların seviyesinin denetimi formunda olur.
Allostoz’daki (bozuk) bir yapı da hormonlar (kortizol, norepinefrin, CRH) beyin ön bölgesi + hipokampusu İNHİBE(durdurma), Amigdalayı exite (uyarma) hale girer (Depresyon, anksiyete, otizim üzere rahatsızlıklarda büyümüş çok uyarılmış amigdala tesiri kısıtlanmış beynin ön bölgesi, hipokampüs kelam konusudur ).
Hipofiz’in salgıladığı;
Vazopresin : Azalırsa muhakkak yaş üzeri sık idrara çıkma
FSH- LH : Bayanda adet düzensizliği
Testesteron : erkekte sperm üzertimi, kalp damarını gevşetme
Ostrojen : Bayanda yumurtalık çalışması
Prolaktin : bayanda süt üretimi gerilimin azalması
Tiroit : güç üretim ve taşınması, yağ – şeker metabolizması ( depresyon ve bipolar bozuklukta TSH ve TRH düzeyi düşüktür.)
Hipofizin salgıladığı bu hormonların birçoklarının (kortizon, pragesteron dahil olmak üzere ) üretiminde ise KOLESTEROL temel yapısal moleküldür.
Kolesterolün değerli kısmını beden üretir, epey azı besinlerle alınır. Kolesterol hem de antioksidandır. Vitamin (A,P, E kullanması ve D vitamini üretiminde gereklidir. Beyin, damar, kalp hastalıklarında yüksek kolesterol tesirlidir. (Ancak son devirlerdeki yağ ve yumurta içermeyen kolesterol diyetleri muhakkak yanlıştır; Eski bilgilere bakılırsa yağlar bedende kolesterole dönüşür. O ise damarları tıkar, kalp hastalığı ve felçe niye olur. Kırmızı et kan basıncını artırır, kansere niye olur.)
Yeni fikir KETÖJENİK diyet daha mantıklıdır. Daha yüksek yağ, et, zerzevat buna karşılık asgarî seviyede şeker( Bu prosedür epilepsi, Parkinson, Alzheimer hastalarında olumlu sonuçlara yol açmıştır.)
(Jonh Hopkins Medicol İnstitutions, Dr John M. Freeman 10 yıllık çalışma kararı)
⦁ Clinical Cardiolayy
⦁ İnternol Medicine
⦁ Jac Cordioloyy mecmua yayınları…
Beynin kendini yapılandırma sistemi : PLASTİSİTE
Plastisite hücreler ortası irtibat sayısının artması demektir. ( Yeni nöron üretimi olmadığı için de mükkemmel bir kendini muhafaza kurtarma stratejisi/ sistemidir.
Üstteki üçgeni hastalıklar açısından incelersek ;
Travma/aşırı gerilim BÖB + (artmış)
Depresyon Amigdala + BÖB ve Hipokampüs – (Azalmış)
Menepoz BÖB +
OKB BÖB + (Özellikle ön singulat ginus)
İntahar BÖB + (Özellikle ön singulat ginus)
Şizofreni BÖB +
İlaçlarının tesiri sıklıkla LİMBİK sistem yolu iledir. İlaçlar özetlemek gerekirse kullanıldıkları an beynin ön bölgesinin misyonunu üstlenmeye çalışır.Ancak bunlar beynin plastisilerini artıramaz.Plastisite hücreler ortası (dendrit) artması ile oluşur.
Latince ve bilimsel jargon külfet verdi ise kısa bir şiir ile orta verelim ;şizofren olarak sınıflandırılan Serhat DİLSİZ’in cezaevinde ve Manisa Akıl Ruh Sıhhati Hastanesi’nde yazdığı şiirle;
Bilinmez hangi düş hatırlatır yarını
Kim çelme taktı ömrüne
Bileğinde deri zincirlerin izi
Sünger kaplı hücreden hatıra
Üstüne oturan kırmızı gözlü sırtlanın
On iki mikro dalga dudaklarından
Salyalar damlıyor ağzıma
İçimdeki parmaklıkların ortasından
Bilinmesi benden çıkartmaya çalışan bir ecza
Toplu cinayetler aklımda
Bu bana bilinmezden verilen bir ceza …
Ben beynimin başı hoş haliyim
Volta da elli altı
Baş kırık altı
Hücrenin metresi üç
Bir serhat bir bilinmez yürüyen bir vücutta iki
damarlardan geçen ecza bin mikro gram
Kimi ulak kimi ruj lekeli
Yarısı yanmış yarısı kalmış
Onlarca izmarit tükürmekteyim
Her nefeste yarına daha var
Bir sigara… yarım sigara… son sigara…
Üstte anılan şeytan üçgeninin (!) terapisinde kullanılan neuroterapi’yi başka yazılarımızda inceleme talihiniz var.
Şu an size epeyce yeni bir iki tedavi/terapi formlarından bahsetmemiz uygun olacaktır.
⦁ İçmiş olduğunuz su da mutlak surette magnezyum ölçüsünün kalsiyum eşit olmasını arayın. (satılan pek hayli su da bunu bulmanız epey güç olsa da!)
⦁ Q 10(Koenzim 10) hücresel güç muhtaçlığını karşılar.
L kartinin, keratin,karnosin, magnezyum ve kalsiyumla bitlikte ATP etkinliğinde vazifelidir. Antioksidandır, kalbi güçlendirir, Alzheimer ve parkinson’da yararlıdır. Diobetle gerilimde tesirlidir.
⦁ Lipoik Asit : Şeker hastaları, kanserde durdurucu yapısı mevcuttur.
⦁ EDTA : Damar yolu ile uygulanır. Ağır metallerin tümünde tesirlidir. Damar sertliğine sebep olan kalsiyumu temizler. Hipertansiyon, kladikasyon (bacak damar tıkanmasına bağlı yürüme ağrısı) tesirlidir.
Genel olarak hislerimiz bize hakim olduğu sürece, zekamız (iyi yahut berbat biçimde)hiç bir şey yapamaz. Tutkular mantığı bastırmıştır.
Yani genel olarak iki zihnimiz vardır : biri düşünür başkası hisseder( kalbimiz ve beynimizin zihni).
Duygusal beynimiz akılcı beynimizden hayli evvel gelişmiştir. Duygusal ömrümüzün en değerli ve eski kökü koku duygusudur. Koku lobu merkezi de 2 farklı nöron katmanından oluşur:
⦁ Merkez alınan koku yenilir mi? cinsel açıdan uygun mu? Yaklaş, doku düşman mı? Kaç yahut kovala iletilerini verir.
Duygusal beynin temel katmanları limbik sistemdedir (limbus Latince yüzük demektir). Limbik sistem geliştikçe 2 marifet geliştirdi: Öğrenme ve hatırlama. Bu ise bizi tüm başka canlılardan ayırdı. Öbür canlılar üzere akıllıca/zeki seçim yapma, değişmez otomatik reaksiyon vermenin yerini artık etrafın yansısına uyan ince ayarlı yansılar almıştı. Bir etrafın yansısına uyan ince ayarlı yansılar almıştı. Bir yiyecek öldürüyorsa ondan kaçınma, pis kokulu bir eşi seçmeme…
çabucak sonrasında gelişen neokorteks ise işi daha ileri götürdü. Hisler yolu ile alınan ayrıntıların kompleks işlenmesini Amigdala (latince badem demektir) duygusal belleğin ana kaynağıdır (cingulate gyrus’la beraber). Olağanda tüm duyu organları (göz, kulak, deri…) sinyalleri talamusa yollar, bunlar neokortekse yollanır, burda birleşir ve gerekli yanıt verilir.
Lakin limbik sisteme giden/gelen bu temel ana yolun haricinde kısa ve süratli bir yol daha vardır; küçük bir nöron demeti talamustan direkt amigdalaya gitmektedir. Bu yol amigdalanın korteksin yanıtı çabucak hemen hazırlanmadan şipşak bir yanıt verilmesini sağlar. Neokorteks yavaş ancak donanımlı bir ince ayarlı reaksiyon üretirken, amigdala bu kestirme yol yardımıyla bizi çabucak harekete geçirir (yani birtakım duygusal reaksiyonlar şuurlu hiç bir katkı olmadan oluşabilir). Bu karşılık sonuç olarak dikkatsizdir, olay katılaşmadan harekete geçme manası taşır. Bize çılgın talimatlar verir. Amigdala bu acil durumu geçmişteki bilgi korteksine dayanarak yapar (birini görürüz ve yüzü bize amcamızı anımsatır; hipokampustaki bilgi sürece bunu sağlamıştır. Lakin niçinse adamdan birden hoşlanmayız çünkü amcamızı hiç sevmeyiz; bunu ise amigdala üretir.
Farelerdeki deneylerde bu ekspres, süratli yolun 12 msn (milisaniye= saniyenin binde 12’si) olduğu saptanmış beşerde 24 msn olduğu düşünülmektedir. Talamustan neokortekse ulaşan yol ise bunun 4 katı surattadır.
Beynin amigdalanın ani atılımlarına karşı bir tampon bakılırsavini ise prefrontal loblar yapar.
Sağ prefrontal loblar endişe, öfke ve gibisi tüm olumsuz hislerin merkezidir. Sol lob ise sağ lobu bastırarak bu hisleri denetim eder.
Prefrontal lob amigdala devresi hasar görmüş bireylerde bu niçinle zeka yahut bilişsel yetilerde bir bozulma olmaz lakin duygusal bilgi haznesine ulaşım yetersi z olduğu için geçmişe ilişkin duygusal derslere ulaşma mümkün olmadığı için bu şahıslar duygusal seçimlerde zorlaşırlar.
özetlemek gerekirse önsezi ve hislerimiz değerlidir. Kuru mantık bundan daha sonra devreye girer. Hislerimiz mantıklı olmamız için gereklidir.
Aslında epilepsi tedavisinde kullanılan ilaçların (Zyprexa, Seroquel, Risperdol vb.) şizofreni nöbetini tetiklemesi da biraz buna dayanır. Çünkü bu ilaçlar dopamin salgısını arttırır, dopaminse şizofreni nöbetini arttırır.
Bir epilepsi nöbeti beden için epey önemli bir uyarıyı ortaya çıkarır. Vücudumuz hayati bir tehlikededir. Bunlar karşısında nörokimyasal uyaranlar (nörotransmitterler; epinefrin, norepinefrin, dopamin vb.) süratle karşı koyma iletisini amigdalaya yollar. Amigdalanın ekspres karşılığını yukarda anlattık. Ne yazık ki epilepsi hastalarında şalter yani prefrontal lobların hareketi durdurulmuş biçimdedir. O niçinle bu cins hastalarda yapılacak olan nöroterapi seanslarında frontal lobun güçlendirilmesi ön plana alınmak zorundadır.
Yavaş yavaş ölürler okumayanlar, müzik dinlemeyenler,
Vicdanlarında beğenilen görmeyi barındırmayanlar
Yavaş yavaş ölürler…
Alışkanlıklarına esir olanlar, her gün tıpkı yolda yürüyenler,
Ufuklarını genişletmeyen ve değiştirmeyenler,
Elbisesinin rengini değiştirme riskine bile girmeyenler ,
Yahut bir yabancıyla konuşmayanlar
Yavaş yavaş ölürler…
İhtiraslardan ve verdiği heyecanlardan kaçanlar ,
Tamir edilen kırık kalplerin gözlerindeki
Pırıltıyı görmek istemekten kaçınanlar
Yavaş yavaş ölürler…
Aşkta yahut işte bedbaht olup istikamet değiştirmeyenler,
Düşlerini gerçekleştirmek için risk almayanlar,
Hayatlarında bir sefer dahi mantıklı tavsiyelerin dışına çıkmamış olanlar,
Yavaş yavaş ölürler…
Pablo NERUDA
“Homeostoz” bedenimizin olağan şartlardaki doğal durumudur (yeni alınmış parıl parıl bir arabayı düşleyin…) Sağlıklı bir kişi bir kafede oturmuş sevgilisini düşünürken muhtemelen homeostoz durumundadır. Kalbi olağan ritmde, kan basıncı, teneffüsü olağandır. Biraz çapkın olan bu beyefendi yan masadaki kızı kesmeye başlar, bu ortada beklenen sevgili içeri girer ve işin rengi değişir. Önemli bir ağız dalaşı başlar. Çocukcağızın kalp suratı, teneffüsü artar. Kan başına yükselir , cilt kızarır, ter basar, ağız kurur. Çünkü beden şu an korunma reflexinde yani ‘’Allostoz’’ durumundadır.
Kızcağız çıkıp sarfiyat, bizimki bir ‘’pufff!’’ çeker ve bir daha olağan duruma/homeostoz hala döner. Bu temel iki mekanızmayı beynimiz ‘HİPOTALAMUS’ yolu ile denetim eder.
Yukardaki toplam bölgeye genel tarifi ile ORTA BEYİN denir. Burda;
⦁ Talamus : Beynin dinomosu ve giriş kapısıdır. Düşük elektrik burda üretilir, bedene gelen tüm bilgi beyne buradan postalanır
⦁ Hipotalamus : Hormonal (kimyasal) ve sinirsel(elektriksel) yolla , tüm beyin yapılarından gelen buyrukları bir ortaya getirir birleştirir ve Homeostoz ve Allostoz’ı oluşturur.
⦁ Hipofiz : Hipotalamus’un buyruk eri patacısıdır.
⦁ Amigdala : Duygusal bellek kaynağıdır.
⦁ Hipokampüs : Uzun müddetli bellek kaynağıdır.
⦁ Bazal Ganglion : Beden hareketleri, uyanık olma, öğrenme, duygusal tabir üzere özellikler de yardımcıdır.
⦁ Limbik Sistem : Üstteki 6 kısmın genel ismidir. Bilinçaltı denen durumun temel etmenidir.
Aşağıda gözlenen beyin sapı ise ilkel beyin kısmıdır. Zeka /akıl gelişmedilk evvel mecburî olan nefes alma, kalp suratı üzere temel özelliklerimizin çıkış/yönetim merkezidir.
HPA Hipotalamus, pituiter(hipofiz) ve Adrenal (böbrek üstü bezi) ise genel olarak beynin bedenin Homeostoz biçimde olağan çalışması ya da Allastoz; müdafaa moduna girmesi için gerekli temel yoldur. Allastoz’ı beynin fren yahut sigorta sistemi olarak düşünebilirsiniz. Hipotalamus ise beynin tamircisidir. Otomobil teklemeye başladığı vakit (şeker, tansiyon, kolesterol, tiroid hormon seviyeleri azalmış yahut artmışsa ) direkt devreye girer. Tamirci tamiri iki yolla yapar elektrik ve kimyasal. Kimyasal yol hipofiz üzerinden hormonların seviyesinin denetimi formunda olur.
Allostoz’daki (bozuk) bir yapı da hormonlar (kortizol, norepinefrin, CRH) beyin ön bölgesi + hipokampusu İNHİBE(durdurma), Amigdalayı exite (uyarma) hale girer (Depresyon, anksiyete, otizim üzere rahatsızlıklarda büyümüş çok uyarılmış amigdala tesiri kısıtlanmış beynin ön bölgesi, hipokampüs kelam konusudur ).
Hipofiz’in salgıladığı;
Vazopresin : Azalırsa muhakkak yaş üzeri sık idrara çıkma
FSH- LH : Bayanda adet düzensizliği
Testesteron : erkekte sperm üzertimi, kalp damarını gevşetme
Ostrojen : Bayanda yumurtalık çalışması
Prolaktin : bayanda süt üretimi gerilimin azalması
Tiroit : güç üretim ve taşınması, yağ – şeker metabolizması ( depresyon ve bipolar bozuklukta TSH ve TRH düzeyi düşüktür.)
Hipofizin salgıladığı bu hormonların birçoklarının (kortizon, pragesteron dahil olmak üzere ) üretiminde ise KOLESTEROL temel yapısal moleküldür.
Kolesterolün değerli kısmını beden üretir, epey azı besinlerle alınır. Kolesterol hem de antioksidandır. Vitamin (A,P, E kullanması ve D vitamini üretiminde gereklidir. Beyin, damar, kalp hastalıklarında yüksek kolesterol tesirlidir. (Ancak son devirlerdeki yağ ve yumurta içermeyen kolesterol diyetleri muhakkak yanlıştır; Eski bilgilere bakılırsa yağlar bedende kolesterole dönüşür. O ise damarları tıkar, kalp hastalığı ve felçe niye olur. Kırmızı et kan basıncını artırır, kansere niye olur.)
Yeni fikir KETÖJENİK diyet daha mantıklıdır. Daha yüksek yağ, et, zerzevat buna karşılık asgarî seviyede şeker( Bu prosedür epilepsi, Parkinson, Alzheimer hastalarında olumlu sonuçlara yol açmıştır.)
(Jonh Hopkins Medicol İnstitutions, Dr John M. Freeman 10 yıllık çalışma kararı)
⦁ Clinical Cardiolayy
⦁ İnternol Medicine
⦁ Jac Cordioloyy mecmua yayınları…
Beynin kendini yapılandırma sistemi : PLASTİSİTE
Plastisite hücreler ortası irtibat sayısının artması demektir. ( Yeni nöron üretimi olmadığı için de mükkemmel bir kendini muhafaza kurtarma stratejisi/ sistemidir.
Üstteki üçgeni hastalıklar açısından incelersek ;
Travma/aşırı gerilim BÖB + (artmış)
Depresyon Amigdala + BÖB ve Hipokampüs – (Azalmış)
Menepoz BÖB +
OKB BÖB + (Özellikle ön singulat ginus)
İntahar BÖB + (Özellikle ön singulat ginus)
Şizofreni BÖB +
İlaçlarının tesiri sıklıkla LİMBİK sistem yolu iledir. İlaçlar özetlemek gerekirse kullanıldıkları an beynin ön bölgesinin misyonunu üstlenmeye çalışır.Ancak bunlar beynin plastisilerini artıramaz.Plastisite hücreler ortası (dendrit) artması ile oluşur.
Latince ve bilimsel jargon külfet verdi ise kısa bir şiir ile orta verelim ;şizofren olarak sınıflandırılan Serhat DİLSİZ’in cezaevinde ve Manisa Akıl Ruh Sıhhati Hastanesi’nde yazdığı şiirle;
Bilinmez hangi düş hatırlatır yarını
Kim çelme taktı ömrüne
Bileğinde deri zincirlerin izi
Sünger kaplı hücreden hatıra
Üstüne oturan kırmızı gözlü sırtlanın
On iki mikro dalga dudaklarından
Salyalar damlıyor ağzıma
İçimdeki parmaklıkların ortasından
Bilinmesi benden çıkartmaya çalışan bir ecza
Toplu cinayetler aklımda
Bu bana bilinmezden verilen bir ceza …
Ben beynimin başı hoş haliyim
Volta da elli altı
Baş kırık altı
Hücrenin metresi üç
Bir serhat bir bilinmez yürüyen bir vücutta iki
damarlardan geçen ecza bin mikro gram
Kimi ulak kimi ruj lekeli
Yarısı yanmış yarısı kalmış
Onlarca izmarit tükürmekteyim
Her nefeste yarına daha var
Bir sigara… yarım sigara… son sigara…
Üstte anılan şeytan üçgeninin (!) terapisinde kullanılan neuroterapi’yi başka yazılarımızda inceleme talihiniz var.
Şu an size epeyce yeni bir iki tedavi/terapi formlarından bahsetmemiz uygun olacaktır.
⦁ İçmiş olduğunuz su da mutlak surette magnezyum ölçüsünün kalsiyum eşit olmasını arayın. (satılan pek hayli su da bunu bulmanız epey güç olsa da!)
⦁ Q 10(Koenzim 10) hücresel güç muhtaçlığını karşılar.
L kartinin, keratin,karnosin, magnezyum ve kalsiyumla bitlikte ATP etkinliğinde vazifelidir. Antioksidandır, kalbi güçlendirir, Alzheimer ve parkinson’da yararlıdır. Diobetle gerilimde tesirlidir.
⦁ Lipoik Asit : Şeker hastaları, kanserde durdurucu yapısı mevcuttur.
⦁ EDTA : Damar yolu ile uygulanır. Ağır metallerin tümünde tesirlidir. Damar sertliğine sebep olan kalsiyumu temizler. Hipertansiyon, kladikasyon (bacak damar tıkanmasına bağlı yürüme ağrısı) tesirlidir.
Genel olarak hislerimiz bize hakim olduğu sürece, zekamız (iyi yahut berbat biçimde)hiç bir şey yapamaz. Tutkular mantığı bastırmıştır.
Yani genel olarak iki zihnimiz vardır : biri düşünür başkası hisseder( kalbimiz ve beynimizin zihni).
Duygusal beynimiz akılcı beynimizden hayli evvel gelişmiştir. Duygusal ömrümüzün en değerli ve eski kökü koku duygusudur. Koku lobu merkezi de 2 farklı nöron katmanından oluşur:
⦁ Merkez alınan koku yenilir mi? cinsel açıdan uygun mu? Yaklaş, doku düşman mı? Kaç yahut kovala iletilerini verir.
Duygusal beynin temel katmanları limbik sistemdedir (limbus Latince yüzük demektir). Limbik sistem geliştikçe 2 marifet geliştirdi: Öğrenme ve hatırlama. Bu ise bizi tüm başka canlılardan ayırdı. Öbür canlılar üzere akıllıca/zeki seçim yapma, değişmez otomatik reaksiyon vermenin yerini artık etrafın yansısına uyan ince ayarlı yansılar almıştı. Bir etrafın yansısına uyan ince ayarlı yansılar almıştı. Bir yiyecek öldürüyorsa ondan kaçınma, pis kokulu bir eşi seçmeme…
çabucak sonrasında gelişen neokorteks ise işi daha ileri götürdü. Hisler yolu ile alınan ayrıntıların kompleks işlenmesini Amigdala (latince badem demektir) duygusal belleğin ana kaynağıdır (cingulate gyrus’la beraber). Olağanda tüm duyu organları (göz, kulak, deri…) sinyalleri talamusa yollar, bunlar neokortekse yollanır, burda birleşir ve gerekli yanıt verilir.
Lakin limbik sisteme giden/gelen bu temel ana yolun haricinde kısa ve süratli bir yol daha vardır; küçük bir nöron demeti talamustan direkt amigdalaya gitmektedir. Bu yol amigdalanın korteksin yanıtı çabucak hemen hazırlanmadan şipşak bir yanıt verilmesini sağlar. Neokorteks yavaş ancak donanımlı bir ince ayarlı reaksiyon üretirken, amigdala bu kestirme yol yardımıyla bizi çabucak harekete geçirir (yani birtakım duygusal reaksiyonlar şuurlu hiç bir katkı olmadan oluşabilir). Bu karşılık sonuç olarak dikkatsizdir, olay katılaşmadan harekete geçme manası taşır. Bize çılgın talimatlar verir. Amigdala bu acil durumu geçmişteki bilgi korteksine dayanarak yapar (birini görürüz ve yüzü bize amcamızı anımsatır; hipokampustaki bilgi sürece bunu sağlamıştır. Lakin niçinse adamdan birden hoşlanmayız çünkü amcamızı hiç sevmeyiz; bunu ise amigdala üretir.
Farelerdeki deneylerde bu ekspres, süratli yolun 12 msn (milisaniye= saniyenin binde 12’si) olduğu saptanmış beşerde 24 msn olduğu düşünülmektedir. Talamustan neokortekse ulaşan yol ise bunun 4 katı surattadır.
Beynin amigdalanın ani atılımlarına karşı bir tampon bakılırsavini ise prefrontal loblar yapar.
Sağ prefrontal loblar endişe, öfke ve gibisi tüm olumsuz hislerin merkezidir. Sol lob ise sağ lobu bastırarak bu hisleri denetim eder.
Prefrontal lob amigdala devresi hasar görmüş bireylerde bu niçinle zeka yahut bilişsel yetilerde bir bozulma olmaz lakin duygusal bilgi haznesine ulaşım yetersi z olduğu için geçmişe ilişkin duygusal derslere ulaşma mümkün olmadığı için bu şahıslar duygusal seçimlerde zorlaşırlar.
özetlemek gerekirse önsezi ve hislerimiz değerlidir. Kuru mantık bundan daha sonra devreye girer. Hislerimiz mantıklı olmamız için gereklidir.
Aslında epilepsi tedavisinde kullanılan ilaçların (Zyprexa, Seroquel, Risperdol vb.) şizofreni nöbetini tetiklemesi da biraz buna dayanır. Çünkü bu ilaçlar dopamin salgısını arttırır, dopaminse şizofreni nöbetini arttırır.
Bir epilepsi nöbeti beden için epey önemli bir uyarıyı ortaya çıkarır. Vücudumuz hayati bir tehlikededir. Bunlar karşısında nörokimyasal uyaranlar (nörotransmitterler; epinefrin, norepinefrin, dopamin vb.) süratle karşı koyma iletisini amigdalaya yollar. Amigdalanın ekspres karşılığını yukarda anlattık. Ne yazık ki epilepsi hastalarında şalter yani prefrontal lobların hareketi durdurulmuş biçimdedir. O niçinle bu cins hastalarda yapılacak olan nöroterapi seanslarında frontal lobun güçlendirilmesi ön plana alınmak zorundadır.