Çocuğunuzda birebir yaşlarındaki öteki çocukların davranışlarından farklı davranışlar gözlüyorsanız kaygılanabilirsiniz. Bu davranışların otizm belirtisi olabileceğini düşünüyorsanız otizmin ne olduğunu, sizi ve ailenizi ne biçimde etkileyeceğini bilmek isteyebilirsiniz. Otizm, doğuştan gelen ya da hayatın birinci üç yılında ortaya çıkan karmaşık bir gelişimsel bozukluktur. Otizmin, beynin yapısını ya da işleyişini etkileyen kimi hudut sistemi sıkıntılardan kaynaklandığı sanılmaktadır.
Sizin yanılgınız değil!
Otizme neler niye olur?
Bugün için bu soruya verilebilecek en hakikat karşılık Otizme nelerin yol açtığı bilinmiyor cevabı olacaktır.Otizmin anne-babadan kalıtım yoluyla geçmiş olabileceğinden kuşkulanılmaktadır. ötürüsıyla, bu tarafta bir hayli araştırma yapılmaktadır. Lakin, çabucak hemen otizmin geni bulunabilmiş değildir. Otizmin çevresel faktörlerle tetiklendiği düşünülmektedir.
Otizme her çeşit toplumda, ırkta ve ailede rastlanmaktadır. ötürüsıyla, bu özelliklerin hiçbirinin otizmle bağlantılı olmadığı kabul edilmektedir. Öyleyse, otizmin çocuk yetiştirme özellikleriyle ya da ailenin ekonomik şartlarıyla bağlantısı yoktur.
Yalnız değilsiniz!
Otizm, günümüzde rastlanan en yaygın nörolojik bozukluktur ve her 150 çocuktan birini etkilediği kabul edilmektedir. Ayrıyeten, otizmin erkeklerdeki yaygınlığı, kızlardan üç-dört kat fazladır. Otizm tanısı alan çocukların birçoklarında değişik derecelerde öğrenme kuvvetliğü ve zeka geriliği de görülür. Otizm, tüm dünyada olduğu üzere ülkemizde de son senelerda ismi epeyce sık duyulan bir özel eğitim kategorisidir.
Otizm terimi, vakit ortasında yerini, otizm spektrum bozuklukları (ASD – autism spectrum disorders) terimine bırakmıştır. Otizm spektrum bozuklukları, yaygın gelişimsel bozukluklarla (pervasive developmental disorders – PDD) eşanlamlı olup, ileri seviyede ve karmaşık bir gelişimsel yetersizlik manasında kullanılmaktadır.
Otizm ise, bu şemsiye altında yer alan kategorilerden sadece biridir. Otizm spektrum bozukluğu kavramı ile bağlantılı muhakkak başlı olgular şu biçimde sıralanabilir
Otizm spektrum bozukluğunun nörolojik niçinlerden kaynaklandığı sanılmaktadır. Otizm spektrum bozukluğu teşhisli bireylerin değerli bir kısmında (yaklaşık %35), beyindeki olağandışı elektrik hareketlerine bağlı olarak; nöbet, istemsiz hareketler, şuur yitimi vb. nörolojik meseleler da görülebilir.
Otizm spektrum bozukluğu bir ruh hastalığı değildir; lakin, belirtileri kimi ruh hastalıklarını çağrıştırabilir.
Yapılan bilimsel araştırmalar, otizm spektrum bozukluğunun çocuk yetiştirme özellikleriyle ya da ailenin sosyo-ekonomik özellikleriyle münasebeti olmadığını göstermiştir.
Otizm spektrum bozukluğunun kalıtsal olabileceği istikametinde bulgular vardır; fakat, buna yol açan gen ya da genler çabucak hemen bulunmuş değildir.
Evvelki senelerda otizm spektrum bozukluğunun görülme oranının 500’de bir olduğu kabul edilirken, son datalara bakılırsa, otizm spektrum bozukluğunun yaklaşık her 150 çocuktan birini etkilediği düşünülmektedir. Ayrıyeten, erkeklerdeki yaygınlığı kızlardan dört kat fazladır.
Sanıldığının bilakis, otizm spektrum bozukluğu teşhisli bireylerin birçoklarında, farklı seviyelerde zeka geriliği görülür. Ayrıyeten, zeka testlerinde, belirli alanlar, öteki alanlara kıyasla fazlaca daha geri çıkabilir.
OTİZMİN ÇEŞİTLERİ :
Otizm ile ilgili biroldukca bozukluk “Yaygın Gelişimsel Bozukluk” ismi altında toplanmıştır. Bu kümeye giren ve otizimle benzerlik gösteren birtakım rahatsızlıkların özelliklerini şöyleki özetleyebiliriz:
*Otistik Bozukluk: Toplumsal bağ, bağlantı ve hayali oyunlar kurma bahislerindeki bozukluklar görülür. Bu bozukluklar birinci üç yaş içerisinde ortaya çıkar. Basmakalıp davranışlar,ilgiler ve aktiviteler görülür.
*Asperger Sendromu: Toplumsal bağlantıda bozukluklar, kısıtlı ilgi alanları ve faaliyetler gösterirler. Monoton ve mekanik olmamakla birlikte lisan gelişmeninde gecikme olmaması, test edildiği vakit ortadan yükseğe kadar uzanabilen zeka seviyesi bulgularıyla karakterize edilir.
*Rett Sendromu: İlerleyen bir bozukluktur. Çocuk birinci senelerda olağan bir gelişim gösterir. 1-4 yaşlarından itibaren kazandığı bir epey marifet geriler, ellerinin emeline uygun olarak kullanması giderek yerini yinelayan el hareketlerine bırakır. Bu güne kadar sadece kız çocuklarında görülmüştür.
*Başka Halde İsimlendirilemeyen Yaygın Zeka Gelişim Bozuklukları: Bu teşhis çocuğa aşikâr bir teşhis konulamadığı fakat bir epey bahiste gelişim bozukluğu gösterdiği vakit temalır.
OTİZMİN BELİRTİLERİ
Şayet çocuğunuz:
Diğerleriyle göz teması kurmuyorsa,
İsmini dediğinizde bakmıyorsa,
Söyleneni işitmiyor üzere davranıyorsa,
Parmağıyla ile istediği şeyi göstermiyorsa,
Oyuncaklarla oynamayı bilmiyorsa,
Akranlarının oynadığı oyunlara ilgi göstermiyorsa,
Kimi kelamları tekrar yine ve bağlantısız ortamlarda söylüyorsa,
Konuşmada akranlarının gerisinde kalmışsa,
Sallanmak, çırpınmak üzere garip hareketleri var ise,
çok hareketli, daima kendi bildiğince davranıyorsa,
Gözleri bir şeye takılıp kalıyorsa,
Kimi eşyaları döndürmek, sıraya dizmek üzere alışılmadık hareketler yapıyorsa,
Günlük hayatındaki nizam değişikliklerine çok reaksiyon veriyorsa,
otizm açısından kıymetlendirme yapmak gerekir.
Otizmin belirtileri nelerdir?
Otizm, üç alanda problemlerle kendini gösterir. Bu alanlar ve bu alanların her birinde gözlenebilecek belirtiler aşağıda yer almaktadır.
A. Toplumsal Münasebetlerde kuvvetlik
1. Diğerleriyle göz teması kurmakta zorlanmak
2. Arkadaşlık bağlantıları geliştirememek
3. bir epey şeyi diğerleriyle bir arada değil de kendi başına yapmayı yeğlemek
4. Etraftaki bireylerin yaptıklarıyla ilgilenmemek; onlar kendisiyle ilgilendiğinde ise kayıtsız kalmak
B. Bağlantı Zorlukları
1. Lisan ve konuşma gelişmeninde akranlarının gerisinde olmak ya da hiç konuşmamak
2. Diğerleriyle sohbet başlatmada ve sürdürmede zorlanmak
3. Kimi kelamları tekrar yine ve bağsız vakit içinderda söylemek
4. Etrafında bulunan tıpkı yaşlardaki çocukların oynadığı oyunlara ilgi göstermemek
C. İlgi ve Davranış Takıntıları
1. Kimi sıradışı bahislere karşı çok ilgi duymak; mesela, asansörlerin nasıl çalıştığı
2. Günlük hayattaki sistem değişikliklerine katlanamamak; mesela, eşyaların yerinin değişmesi
3. olağan dışı vücut hareketleri yapmak; mesela, sallanmak ya da çırpınmak
4. Kimi objelerle sıradışı hareketler yapmak; mesela, objeleri döndürmek ya da sıraya dizmek.
Amerikan Psikiyatri Birliği, otizm spektrum bozukluğu ortasında yer alan otizm tanısı için, çocuğun üstte sıralanan 12 belirtiden en az altısına sahip olmasını ve bu belirtilerden en az ikisinin toplumsal etkileşim sıkıntıları kategorisinden, en az birer adedinin ise öteki iki
kategoriden (iletişim sıkıntıları ve sınırlı/bir dahalenen ilgi ve davranışlar) gelmesi gerektiğini ortaya koymuştur. Ayrıyeten, bu belirtilerden en az birinin 36 aydan evvel varlığı da aranmaktadır. Otizm spektrum bozukluğu şemsiyesi altında yer alan öteki kategoriler için daha farklı ölçütler kelam konusudur. Örneğin, Asperger sendromu tanısı için, irtibat sıkıntıları alanında rastgele bir belirti görülmemesi gerekmektedir
Aşağıda, her bir belirtiye ait detaylar yer almaktadır.
A. Toplumsal Etkileşim Problemleri
1. Toplumsal etkileşim için gerekli sözel olmayan davranışlarda yetersizlik:
sıradışı göz kontağı özellikleri: Göz kontağı hiç kurmamak, fazlaca kısa müddetli kurmak ya da sıra dışı halde kurmak. Örneğin, birden teğe gözlerini karşısındakinin gözlerine dikmek ve kaçırmak.
Jest ve mimik kullanmasında sonluluk: Konuşurken epeyce az jest ve mimik kullanmak.
Diğerlerine yaklaşmada sıradışı özellikler: Toplumsal ortamların gerektirdiği uzaklıkları ayarlayamamak; diğerlerine fazla yakın ya da uzak durmak.
Ses kullanmasında alışılmadıklık: Konuşurken sıra dışı ses kalitesi ve vurgu özellikleri göstermek.
2. Yaşa uygun akran ilgileri geliştirememek:
Arkadaşlık kurmakta zorlanmak: Çok az sayıda arkadaşa sahip olmak ya da hiç arkadaş edinememek.
Akranlarla etkileşimde bulunmamak: Kendi yaşıtlarıyla oynamada, konuşmada vb. epey isteksiz davranmak; mesela, sırf kendisinden epey küçük ya da büyük bireylerle etkileşmek.
Sırf özel ilgilere dayalı ilgiler geliştirmek: Aşikâr şahıslarla, sırf aşikâr ilgilere dayalı olarak (mesela, favori mevzularda) etkileşimde bulunmak.
Küme ortasında etkileşimde bulunurken zorlanmak: Örneğin, işbirliğine dayalı oyunların kurallarına uymakta zorlanmak.
3. Diğerleriyle zevk, muvaffakiyet ya da ilgi paylaşımında sonluluk:
Yalnızlığı yeğlemek: Oburlarının çoklukla aile üyeleriyle ya da arkadaşlarıyla birlikte yaptığı bir hayli şeyi (mesela; TV izlemek, yemek yemek, oyun oynamak vb.) yalnız başına yapmayı yeğlemek.
Aşikâr olay ya da durumlara diğerlerinin dikkatini çekme uğraşı göstermemek: Örneğin; şaşırtan bir durum karşısında diğerlerine işaret etmemek, bir şey başardığında diğerleriyle paylaşmamak vb.
Sözel övgü karşısında reaksiyon vermemek: Diğerlerinin kendisine yönelttiği övgü kelamları ya da sözel onaylamalar karşısında epey az reaksiyon vermek ya da hiç reaksiyon vermemek. Örneğin, hoşnutluk belirtisi göstermemek.
4. Sosyal-duygusal davranışlarda sonluluk:
Oburlarının ilgisi karşısında reaksiyonsuz kalmak: Birileri kendisine seslendiğinde ya da kendisiyle etkileşmek istediğinde reaksiyon vermemek, duymuyormuş ya da fark etmiyormuş üzere davranmak.
Oburlarının yaptıklarına karşı ilgisizlik: Ortama birinin girmesi, ortamdan birinin çıkması, birinin konuşmaya başlaması üzere, öteki çocukların epeyce ilgisini çeken kimi olaylar karşısında ilgisiz kalmak; bu biçimde durumlarda, gülümseme üzere hoşnutluk ya da ağlama üzere hoşnutsuzluk tabirleri göstermemek.
Oburlarının hislerini anlamada yetersizlik: Üzülen, ağlayan, kızan, sevinen vb. bireyler karşısında duyarsız davranmak; mesela, üzgün birini rahatlatma gayreti göstermemek.
B. İrtibat Sıkıntıları
5. Lisan gelişmeninde gecikme:
İki yaşından büyük olup da tek bir sözcük bile söylememek.
Üç yaşından büyük olup da iki sözcüklük sıradan tabirler (mesela, ‘baba git’) kullanmamak.
Konuşmaya başladıktan daha sonra sıradan bir dilbilgisi yapısı kullanmak ya da muhakkak yanlışları yinelamaya devam etmek.
6. Karşılıklı konuşmada zorluk:
Karşılıklı konuşma başlatmada, sürdürmede ve sonlandırmada kıymetli problemler göstermek: Örneğin, bir defa konuşmaya başlayınca, konuşmayı uzun bir monolog formunda sürdürmek ve karşısındakilerin yorumlarını göz gerisi etmek.
Konuşma bahislerinde seçicilik: Kendi favori hususları haricindeki konularda epeyce güç ve isteksiz olarak konuşmak.
7. sıradışı ya da bir dahalenen lisan kullanmak:
Oburlarının kendisine söylemiş olduklerini bir dahalemek.
Televizyondan duyduklarını ya da kitaplardan okuduklarını, ilgisiz vakit içinderda ve bağlam dışı olarak bir dahalemek.
Kendisinin uydurduğu ya da sırf kendisine mana tabir eden kelamları bir dahalemek.
Çok resmilik ve didaktiklik üzere konuşma özellikleri göstermek.
8. Gelişimsel seviyeye uygun olmayan oyun:
Senaryolu oyunlarda sonluluk: Oyuncaklarla evcilik, okulculuk, doktorculuk vb. hayali oyunlar oynamamak.
Sembolik oyunlarda sonluluk: Bir objeyi öteki bir obje olarak (mesela, küpü mikrofon olarak) kullanarak oyun oynamamak.
Oyuncaklarla sıra dışı biçimlerde oynamak: Örneğin; topu zıplatmak yerine daima olarak bir eliyle vurmak, Legoları birbirine takıp bir şeyler yapmak yerine sıraya dizmek vb.
Toplumsal oyunlara ilgisizlik: Küçük yaşlardayken, ‘ce-e’ vb. toplumsal oyunlara karşı ilgi göstermemek.
C. Sınırlı/bir dahalenen İlgi ve Davranışlar
9. Sonlu alanda, ağır ve alışılmadık ilgilere sahip olmak:
İlgi takıntıları: Kimi bahislere karşı çok ilgi duymak ve öteki bahisleri dışlayarak daima o mevzularla ilgili konuşmak, okumak, ilgilenmek vb. istemek.
Birtakım olağan dışı mevzulara çok ilgi duymak: Örneğin; astrofizik, uçak kazaları ya da sulama sistemleri.
İlgi duyduğu bahislerle ilgili ince detayları anımsamak: Kendi favori hususlarındaki en ince detayları bile ezbere bilmek.
10. Aşikâr tertip ve rutinlere ait çok ısrarcılık:
Muhakkak aktiflikleri her vakit muhakkak bir sırayla yapmak istemek: Örneğin, otomobilin kapılarını daima tıpkı sırayla kapatmak.
Günlük rutinlerde değişiklik olmamasını istemek: Örneğin, meskene gelirken daima tıpkı güzergahı izlemek ya da konuta geldiğinde evvel televizyonu açıp daha sonra tuvalete gitmek.
Günlük hayattaki değişiklikler karşısında çok reaksiyon göstermek: En ufak bir değişiklik karşısında çok kaygılanmak ya da öfke nöbeti yaşamak.
Değişiklikleri daha kolay kabullenebilmek için, meydana gelecek değişikliklerle ilgili evvelde bilgi sahibi olmaya ihtiyaç duymak.
11. bir dahalenen (kendini uyarıcı) davranışlar:
alışılmadık vücut hareketleri: Örneğin; parmak ucunda yürümek, fazlaca yavaş yürümek, kendi ekseni etrafında dönmek, durduğu yerde sallanmak, farklı bir vücut duruşuna sahip olmak vb.
olağan dışı el hareketleri: Örneğin; ellerini sallamak, parmaklarını gözlerinin önünde hareket ettirmek, ellerini farklı biçimlerde tutmak vb.
12. Objelerle ilgili olağan dışı ilgiler ve takıntılar:
Objeleri sıradışı hedeflerle kullanmak: Örneğin, oyuncak otomobilin tekerleklerini çevirmek ya da oyuncak bebeğin gözlerini-açıp kapamak vb. davranışları tekrar yine yapmak.
Objelerin duyusal özellikleriyle çok ilgilenmek: Örneğin, eline aldığı her objeyi koklamak ya da gözlerinin önünde tutarak ve evirip-çevirerek incelemek.
Hareket eden objelere çok ilgi göstermek: Örneğin; tekerlek ya da pervane üzere dönen objelere, akan su ya da yanıp sönen ışık üzere süratli hareket eden imajlara uzun müddetlerle bakmak.
Obje takıntıları: Kimi alışılmadık objeleri (mesela, bir silgi ya da küçük bir zincir parçası) elinden bırakmak ya da gözünün önünden ayırmak istememek.
TANILAMA SÜRECİ
Otizmin tanısı nasıl ve kimler tarafınca konur?
Teşhis koyabilecek bireyler, sadece mevzunun uzmanı olan hekimlerdir. Otizmli çocukların dış görünümleri öteki çocuklardan farklı değildir; lakin, davranışları farklıdır. Teşhis, uzmanlar tarafınca çocuğun gözlenmesi, gelişim testleri yapılması ve anne-babalara çocuğun gelişimi hakkında sorular sorulmasıyla konur. Otizmin tanısı 12 aylıktan itibaren konabilir. Erken yaşta teşhis konması, bir an evvel eğitimin başlaması açısından kıymetlidir.
Ülkemizde otizm tanısı koyabilecek uzmanlar çocuk ruh hastalıkları uzmanları ve çocuk nörologlarıdır.
1.Çocuk ruh hastalıkları uzmanı: Çocuk ruh hastalıkları uzmanı, çocuk ruh sıhhatini kıymetlendiren, tanılayan ve tedavi eden tabiptir. Çocuğunuzu gözler, sizinle görüşme yapar, teşhis ölçütlerine bakılırsa çocuğunuzu kıymetlendirir, tıbbi muayenesini yapar ve teşhisini koyar. Gerekirse tıbbi tetkik ve ilaç tedavisi önerir. İlaç, eğitime dayanak ve istenmeyen hareketleri denetim altına almak hedefiyle verilir. Otizmin ilaçla tedavisi çabucak hemen mümkün değildir.
Değişiklikleri takip edebilmesi, gerekli düzenlemeleri yapabilmesi için tertipli aralıklarla (yılda bir ya da iki kez) çocuğunuzu çocuk ruh hastalıkları uzmanına götürmelisiniz.
2. Çocuk nörologu: Çocuk nörologu çocuklardaki beyin ve hudut sistemi meselelerinin uzmanıdır. Çocuk nörologu da otizme ait kıymetlendirme yapabilir. Ayrıyeten, çocuğunuzda otizmle alakalı olabilecek birtakım hastalıkların (sara nöbetleri gibi) olduğu ya da otizm haricinde diğer meselelerin varlığı düşünülürse, çocuk nörologu tarafınca kimi tıbbi tetkikler (MR, BT, EEG vb.) ve tedaviler de yapılabilir. Lakin, bütün otizmli çocukların sırf dörtte birinde bu çeşit meseleler görülür. ötürüsıyla, tabip tarafınca kesinlikle muhtaçlık olduğu söylenmediğinde, bu tetkiklerle kendinizi ve çocuğunuzu maddi ve manevi olarak yıpratmayın.Eğer çocuğunuz otizm tanısı alırsa, Özürlü Sıhhat Heyeti Raporu çıkartmanız gerekir.
Özürlü Sıhhat Konseyi Raporu almak için ne yapmalısınız?
Özürlü Sıhhat Heyeti Raporu almak için, Özürlü Sıhhat Şurası bulunan bir hastaneye başvurmalısınız. Özürlü Sıhhat Konseyi; iç hastalıkları, genel cerrahi, göz hastalıkları, kulak-burun-boğaz, nöroloji yahut ruh hastalıkları uzmanlarından oluşur.
Eğitim
Otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrenciler sırf Türkiye’de değil dünyanın çabucak her yerinde, özel eğitim eforlarından en az yararlanan özel ihtiyaçlı öğrenci kümesini oluşturmaktadır. Otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilerle çalışacak özel eğitim öğretmenleri, temel seviyede genel ve özel eğitim bilgi ve maharetine sahip olmalıdırlar (ör., kişiselleştirme, sınıf idaresi, tesirli öğretim vb.).
Otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilerle çalışacak özel eğitim öğretmenlerinin sahip olmaları gereken özel nitelikler ise şunlardır:
(a) otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilerin özellikleri ve ihtiyaçları,
(b) toplumsal etkileşim marifeti kazandırma formları (ör., toplumsal hikayeler, görüntüyle model olma vb.),
(c) irtibat hüneri kazandırma halleri (ör., PECS, repliklerle bağlantı öğretimi vb.),
(d) bağımsız hayat mahareti kazandırma formları (ör., aktiflik çizelgeleri, toplum temelli öğretim vb.),
(e) duyusal ve çevresel düzenlemeler (ör., görsel stratejiler, rutinler vb.),
(f) olumlu davranışsal dayanak.
Otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilere, bilhassa de Asperger sendromlular haricinde kalan kümeye yönelik eğitim çalışmaları, fazlaca farklı biçim ve içeriklerde çalışmayı gerektirebilmektedir. Örneğin, bir epey çocuk, epeyce erken yaşta, bire-bir, ağır ve kesintisiz davranışsal eğitim aldığında en süratli ilerlemeyi gösterebilmektedir. Ya da, küme ortasında epeyce ağır bire-bir davranışsal eğitim verilmesi gerekebilmektedir. Tüm bu özellikler, otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilerle çalışacak öğretmenlerin hayli özel donanımlara sahip olmalarını gerektirmektedir.
Türkiye’de ise otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilere öğretmen ya da uzman yetiştirmeye yönelik bir lisans ya da lisansüstü programı yoktur. ötürüsıyla, zihin engellilerin öğretmenleri, otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilerle de çalışmak durumunda kalmaktadırlar. Fakat, üstte açıklandıği üzere, otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilerin eğitim ihtiyaçları, öbür özel eğitim kümelerinin ihtiyaçlarından farklılaşmaktadır. Bu niçinle, zihin engelliler öğretmenleri, otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilerle çalışırken kıymetli meselelerle karşılaşmaktadırlar.
EĞİTİM METOTLARINA GİRİŞ
Otizmli çocuklara erken yaşta, tercihen üç yaştan evvel teşhis konması büyük değer taşır. Zira otizmli bir çocuk özel eğitim almaya ne kadar erken başlarsa, o kadar süratli ilerleyebilir. Otizmli çocuklara haftada en az 20 saat, tercihen 35-40 saat mühletle ve otizmli çocuklar için özel olarak hazırlanmış eğitim programlarıyla özel eğitim verilmesi gerekir.
Özel eğitimin yanı sıra özel eğitime dayanak olarak verilen terapilerin en mühimleri dil-konuşma terapisi ve uğraşı terapisidi. ABD ve Kanada üzere bir fazlaca gelişmiş ülkede, otizm başta olmak üzere çeşitli özür kümesinden çocuklara dayanak hizmet vermek üzere okullarda dil-konuşma terapistleri ve uğraşı terapistleri nazaranvlendirilmektedir. Bu terapilerin finansmanı ise devlet ya da eyalet tarafınca karşılanmaktadır.
Dil-konuşma terapistleri ve uğraşı terapistleri, çocuklara terapi hizmeti sunmanın yanı sıra, öğretmenlere ve ailelere de danışmanlık hizmeti sunarlar. Dil-konuşma terapistleri otizmli çocuklarda lisan ve irtibat maharetlerini geliştirmek için çeşitli terapiler uygularlar. Bu terapilerin temel gayesi, otizmli çocukların ortasında bulundukları tüm ortamlarda irtibat kurmalarını sağlayacak bağlantı hünerlerini onlara kazandırmaktır.
Bu hedefle, hem kendilerine yöneltilen konuşmaları daha yeterli anlamaları, hem kendilerini daha anlaşılır biçimde söz etmeleri, tıpkı vakitte karşılıklı konuşma başlatma ve sürdürme maharetlerini kazanmaları sağlanmaya çalışılır. Dil-konuşma terapistlerinin otizmli çocuklarla çoğunlukla kullandıkları biçimlerin kimileri (mesela, fırsat öğretimi) ilerleyen kısımlarda tanıtılmaktadır.
Uğraşı terapistleri ise, otizmli çocukların günlük ömür marifetlerini, toplumsal hünerlerini ve uyumsal davranışlarını geliştirmek ve davranış problemlerini azaltmak gayesiyle çeşitli terapiler yürütürler. Uğraşı terapistlerinin otizmli çocuklarda en sık uyguladıkları prosedür ‘duyusal bütünleştirme terapisidir’. Bu tekniğe ait detaylı ayrıntıları ‘Terapi şekilleri’ kısmında bulabilirsiniz.
Otizmli çocuklarda özel eğitimin yanı sıra birtakım terapi ve psikiyatrik tedavi hallerine de başvurulabilir. Lakin, farklı terapi ve tedavi formlarına başvurulması, özel eğitime olan muhtaçlığı azaltmaz. Bu niçinle, ne tıp bir terapi ya da tedavi alırsa alsın otizmli her çocuğun kesinlikle ve evvela özel eğitim alması gerekir. Öbür yollar, özel eğitime yardımcı olabilir lakin hiçbiri özel eğitimin yerini alamaz.
formların Seçilmesi Ve Kıymetlendirilmesi
Otizm alanında kullanılan eğitim, terapi ve tedavi biçimleri fazlaca çeşitlidir ve her geçen gün bunlara yenileri eklenmektedir. Tohum Otizm Vakfı web sitesinde bu biçimlerin en bilinenlerine ve yaygın olarak kullanılanlarına yer verilmiştir.
Bir eğitim, terapi ya da tedavi metodunun yararları, bilimsel araştırma neticeleriyla ortaya konmalıdır. Lakin, bir prosedürle ilgili yapılan her bilimsel araştırma, o tekniğin işe yaradığını ya da yaramadığını gösteremez. Bir bilimsel araştırmanın sonuçlarının bir yolun tesirlerini gösterebilmesi için o araştırmanın iki özelliği taşıması gerekir:
1. Araştırma ‘deher neysel’ olmalıdır.*
2. Araştırma ‘hakemli bilimsel mecmua’da makale olarak yayımlanmış olmalıdır.**
* Deher neysel araştırmalar, deher neysel denetim sağlanarak yürütülen ve niçin-sonuç bağlantısı kurmaya imkan veren araştırmalardır.
** Hakemli bilimsel mecmualar, her makalenin yayımlanması için birden çok uzmanın hakemliğine başvuran bilimsel mecmualardır.
Uygulamalı Davranış Tahlili
Uygulamalı davranış tahlili (ABA: Applied BehaviorAnalysis), davranışsal sistem olarak da bilinmektedir. Bu prosedür, birey davranışlarını ve bu davranışlarla bağlı çevresel özellikleri objektif olarak tahlil etmeye dayalıdır. bir fazlaca davranışın etraf tarafınca bir biçimde ödüllendirildiği ya da cezalandırıldığı düşünülmektedir.
ötürüsıyla, çeşitli ödül sistemleri ve epeyce gerektiğinde kimi caydırıcı sistemler kullanılarak uygun davranışlar artırılmaya, uygun olmayan davranışlar ise azaltılmaya çalışılmaktadır. Otizmli bireylerde artırılması hedeflenen davranışlara örnek olarak taklit marifetleri, oyun marifetleri, toplumsal hünerler, irtibat marifetleri ve özbakım hünerleri; azaltılması hedeflenen davranışlara örnek olarak ise öfke nöbetleri ve kendini uyarıcı (sterotipik) davranışlar verilebilir.
Uygulamalı davranış tahlilinde bireye kazandırılmak istenen ya da bireyde azaltılmak istenen davranışlar sistemli bir müşahede ve kayıt tutmayla belirlenir. ondan sonrasında bu davranışlara müdahalede bulunulur ve tıpkı müşahede ve kayıt tutma halleriyle müdahalenin etkililiği kıymetlendirilir. Olağan gelişim gösteren çocuklar öğrendikleri bir davranışı birden çok ortamda uygulayabilirken (genellerken), otizmli çocuklara bu hünerleri genelleyebilme; bir diğer deyişle, farklı ortamlarda kullanabilme hünerleri de öğretilir.
Uygulamalı davranış tahlilinde, otizmli çocuklarda görülen sorun davranışların azaltılması ile ilgili özel programlar hazırlanır. Bu yolda, davranışın sebebi şahıslarda değil, kişinin etrafla etkileşiminde görülür. Bu niçinle, sorun davranış azaltılmaya çalışılırkilk öncelikli olarak davranış öncesi, davranış ve davranış daha sonrası durumların ya da olayların gözlenmesi gerekir. ondan sonrasında ise davranışa taban hazırlayan durumlar ortadan kaldırılır, azaltılmak istenen davranış ortaya çıktığında görmezden gelinir ya da caydırılır (mesela, çocukpuan kaybeder) ve sorun davranışa alternatif olarak artırılmak istenen davranışlar tesirli biçimde ödüllendirilir.
Otizmli çocuklara yönelik uygulamalı davranış tahlili çalışmalarında:
► Çocuğun uyanık olduğu her an,
► Çocuğun bütün davranışlarını amaç alan,
► Çocuğun hayatının geçtiği tüm etraflarda,
► Çocuğun hayatındaki tüm kıymetli bireyler tarafınca,
► Haftada 20-40 saat uygulanan olabildiğince erken yaşta başlatılan eğitim hedeflenir.
Uygulamalı davranış tahlilinin otizmli çocuklar için sonuncu amacı, bu çocukların akranlarıyla birlikte kaynaştırma programlarına devam edebilecek seviyeye gelmeleridir.
Uygulamalı davranış tahlili otizmde uygulanan öteki usullerle karşılaştırıldığında, muvaffakiyetini deher neysel araştırmalarla bilimsel olarak gösterebilen tek yol olarak dikkat çekmektedir. Örneğin, Lovaas ve meslektaşları tarafınca yürütülen deher neysel çalışmalarda, iki yıl mühletle uygulamalı davranış tahliline dayalı eğitim alan çocukların %90’a yakınında epeyce değerli zekâ ve toplumsal gelişim hasılatları görülmüştür. Dahası, bu çocukların yarısına yakınının zekâ ve ahenk açısından olağan gelişim gösteren çocuklardan değerli bir farkları kalmadığı belirlenmiştir. Ayrıyeten, belirtilen gelişmelerin ergenlik periyodunda de korunduğu saptanmıştır. Deney kümesindeki çocuklarla birebir özellikleri taşıyor olup bu biçimde bir eğitim alma bahtı olmayan çocuklardan oluşan denetim kümesinde bu gelişmelerin hiç biri gözlenememiştir.
Uygulamalı davranış tahlilinde çeşitli teknikler yer alır ve bu teknikler otizmli bireylerin eğitiminde epey çeşitli biçimlerde kullanılır. Ayrıyeten, bu tekniklerin farklı formlarda bir ortaya getirilmesiyle de çeşitli uygulamalar geliştirilmiştir. Bu uygulamaların belirli başlıları ilerleyen kısımlarda özetlemek gerekirse açıklanmaktadır.
Lovaas sistemi olarak da bilinen ayrık denemelerle öğretim (DTT: Discrete Trial Teaching), teğe bir öğretim oturumunda arka arda bir epeyce öğretim sunumu yapılmasıdır. Bu sunumlarda çocuğa bir soru, komut ya da araç yöneltilir; karşılığında çocuktan bir reaksiyon beklenir; gerçek yansılar ödüllendirilir; yanlış reaksiyonlar ise düzeltilir. Bu sistemle otizmli çocuklara tüm gelişim alanlarından marifetler kazandırılabilir.
Ayrık denemelerle öğretimin daha sistematik biçimi olan yanlışsız öğretimde ise öğretim sırasında çeşitli ipuçları kullanılır. bu biçimdece, çocuğun yanlış yapma mümkünlüğü en aza indirilir. Çocuk ipuçları sayesinde belirli davranışları yapar hale geldikten daha sonra bu ipuçları yavaş yavaş ortadan kaldırılır.
Ayrık denemelerle öğretimin otizmli çocuklar için kritik marifet alanları olan taklit, eşleme ve sınıflama, alıcı lisan, oyun, özbakım vb. hünerlerin kazandırılmasındaki etkililiği çeşitli deher neysel araştırmalarla gösterilmiştir.
Prosedürün Değerlendirmesi:
Düzgün: Bu yolun otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren epey sayıda deher neysel araştırma vardır.
b. Erken Ağır Davranışsal Eğitim
Erken ağır davranışsal eğitim (EIBI: Early Intensive Behavioral Intervention) 40 yılı aşkın bir s üre evvel Lovaas’ın öncülüğünde UCLA’de (Los Angeles’daki California Üniversitesi) başlatılan ve epey çeşitli deher neysel araştırmalarla desteklenen bir uygulamadır. Uygulama olabildiğince erken yaşta ve teğe bir öğretimle başlatılır ve haftada 20-40 saat olarak yürütülür. Uygulamada evvelce ayrık denemelerle öğretim tekniği kullanılırken giderek öbür teknikler ve küme eğitimi de işin içine katılır. Uygulama sıklıkla her çocuğun kendi konutunda yürütülür. Ayrıyeten, tüm gelişim alanlarını kapsayan bir müfredat izlenir.
Yapılan araştırmalarda bu çeşit eğitim alan çocukların yarısına yakınının tüm alanlarda fazlaca büyük ilerleme gösterdiği ve eğitimlerinin geri kalanını kaynaştırma ortamlarında akranlarıyla bir arada sürdürebildiği görülmektedir.
Usulün Değerlendirmesi:
Güzel: Bu sistemin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren epey sayıda deher neysel araştırma vardır.
c. Aktiflik Çizelgeleriyle Öğretim
Aktiflik çizelgeleriyle öğretimde (activity schedules), çocuğa öğretilecek marifet küçük basamaklara bölünür ve bu basamakları gösteren bir görsel çizelge (mesela, fotoğrafı defter) hazırlanır. ondan sonrasında ise çocuğun bu çizelgeyi takip ederek (mesela, defterin sayfalarını çevirerek), her bir basamağı yapması sağlanır. Basamakları yapabilmesi için çocuğa fizikî yardım sunulur. Örneğin, çocuğun ardında durulup elinin üzerinden tutularak defterin sayfasını çevirip fotoğrafta gördüğü biçimde aracı tutması sağlanır. Öğretim sırasında kullanılan ipuçlarının sistematik olarak sunulmasında ve ortadan kaldırılmasında ise yanlışsız öğretim tekniklerinden yararlanılır.
Aktiflik çizelgeleriyle öğretim otizmli çocukların diğerlerinden bağımsız olarak çeşitli maharetleri, bilhassa de özbakım, günlük ömür ve hür vakit hünerlerini yerine getirebilmelerini sağlamada fazlaca tesirlidir. Çocuğun özelliklerine bakılırsa çizelge olarak, tek sayfalı ya da epeyce sayfalı yazılı ya da görsel malzemeler kullanılabileceği üzere, bilgisayar üzere teknolojik araçlar da kullanılabilir.
Sistemin Değerlendirmesi:
Düzgün: Bu tekniğin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren hayli sayıda deher neysel araştırma vardır.
d. Replik Silikleştirmeyle Öğretim
ya da dinlemesi ve yinelaması sağlanarak otizmli çocuğa toplumsal ortamlara uygun sözel irtibat marifetleri ve karşılıklı konuşma maharetleri kazandırılır. Örneğin, bir çocuğun repliği öğlen yemeği sırasında yanında oturan arkadaşına sabah neler yaptığına ait sorulacak bir sorudan; bir diğer çocuğunki ise birinin yanından ayrılırken “görüşürüz” demekten oluşabilir. Yazılı ya da kelamlı olarak sunulan replik modelleri vakit içinde ortadan kaldırılır.
bu biçimdece, çocuk herhengi bir yardım olmaksızın o ifadeyi uygun vakit içinderda kullanır hale gelir. Bu sistemin tesirliliğini gösteren çeşitli deher neysel araştırmalar mevcuttur.
Prosedürün Değerlendirmesi:
Orta: Bu metodun otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırmalar pek sonludur.
e. Görüntüyle Model Olma
Görüntüyle model olma (video modeling) uygulamasında, çocuğun model alması istenen marifetlerin yerine getirilişi görüntüden çocuğa gösterilir. Görüntüdeki imaj bir öteki çocuğa ya da yetişkine ilişkin olabileceği üzere, çocuğun kendisine de ilişkin olabilir. Çocuk öğrenmesi planlanan hünerleri; mesela, çiftlik hayvanlarıyla hayali oyun oynama maharetlerini görüntüden izler. İzlerken önünde birebir araçlar bulunur. Çocuğa görüş alanının haricinden sunulan fizikî yönlendirmelerle çocuğun görüntüde izlediklerinin birebirini yapması sağlanır. Örneğin, çocuğun ellerinin üzerinden tutularak ekranda gördüğü hayvanları hoplatma davranışı yaptırılır. Çocuğa sunulan yardım sistematik olarak ortadan kaldırılır ve öğretim sırasında çeşitli ödüllendirme sistemleri kullanılır.
Görüntüyle model olmanın toplumsal, iletişimsel, oyun, özbakım ve günlük ömür hünerlerinin kazandırılmasında tesirli olduğunu gösteren epey sayıda deher neysel araştırma vardır.
Prosedürün Değerlendirmesi:
Yeterli: Bu tekniğin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren hayli sayıda deher neysel araştırma vardır.
f. Fırsat Öğretimi
Fırsat öğretimi (incidental teach’mg), irtibat hünerlerinin geliştirilmesi hedefiyle kullanılan biryöntemdir. Fırsat öğretimi uygulamaları için çocuğun bağlantı teşebbüsünde olmasına taban hazırlayacak bir çevresel düzenleme yapılır. Örneğin, çocuğun bakılırsabileceği lakin ulaşamayacağı bir yere çocuğun fazlaca sevdiği bir oyuncak konur.
Çocuk oyuncağa uzanma teşebbüsünde bulunduğunda ise çocuğun oyuncağı istemek için sözel ya da jestsel bir iletişimsel davranış yapması cesaretlendirilir. Çocuğun iletişimsel eforları, çocuğun istediği yerine getirilerek ödüllendirilir. Giderek çocuktan daha gelişmiş iletişimsel davranışlar beklenir ve gerektiğinde çocuğa model olunur.
Yapılan deher neysel araştırmalar fırsat öğretiminin bilhassa küçük yaşlardaki çocuklarda tesirli olduğunu ve kazanılan bağlantı maharetlerinin genellenme mümkünlüğünün yüksek olduğunu göstermektedir.
Temel reaksiyon öğretimi (PRT: Pivotal Response Training) ismiyle bilinen teknik de fırsat öğretiminin bir uyarlaması olup otizmli çocuklarla yaygın olarak kullanılmaktadır.
Sistemin Değerlendirmesi:
Âlâ: Bu tekniğin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren çok sayıda deher neysel araştırma vardır.
g. Fonksiyonel Kıymetlendirme ve Tahlil
Fonksiyonel değerlendirmeye tahlil, klasik davranış idaresi sistemlerine bir alternatif olarak geliştirilmiştir. Uygulamanın gayesi, davranış sıkıntılarının fonksiyonlarını belirleyerek tıpkı fonksiyonlara yönelik uygun davranışlar kazandırmaktır. Davranış meselelerinin temel fonksiyonlarının oburlarının ilgisini elde etmek, obje ya da aktiflik fırsatı elde etmek, istenmeyen etkinliklerden kaçmak ya da duyusal haz elde etmek olduğu kabul edilmektedir. Yapılan araştırmalar otizmli çocuklarda sık rastlanan öfke nöbetlerinin çoklukla birinci üç fonksiyona hizmet ettiğini; kendini uyarıcı davranışların ise temel olarak duyusal haz elde etme fonksiyonuna sahip olduğunu göstermektedir. Bu fonksiyonlara yönelik uygun davranışların kazandırılmasında, başta ödüllendirme olmak üzere davranış artırmaya yönelik teknikler (mesela, biçim verme ve zincirleme) kullanılmaktadır.
Uygulamanın etkililiğine ait çeşitli deher neysel araştırma bulguları kelam konusudur.
Yolun Değerlendirmesi:
Yeterli: Bu sistemin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren çok sayıda deher neysel araştırma vardır.
h. PECS
PECS (Picture Exchange Communication System/Resim Değiş Tokuşuna Dayalı Bağlantı Sistemi), Amerikalı psikolog Andy Bondy ve konuşma terapisti Lori Frost tarafınca geliştirilmiş olan bir alternatif irtibat sistemidir. PECS’de çocuğa, istediği bir objeyi ya da aktifliği elde etmek için, o objenin ya da aktifliğin fotoğrafını karşısındakine vermesi öğretilir. PECS konuşamayan ya da konuşmayı fonksiyonel olarak kullanamayan herotizmli çocuğa öğretilebilir.
PECS öğretimi altı etaba ayrılmıştır. Birinci başta ihtiyacını tek bir fotoğrafla anlatan çocuk, vakit içinde değişik fotoğrafları ayırt etmeyi ve fotoğraflarla cümleler kurmayı öğrenir. Fotoğraflar ve cümleler taşınır bir cırtcırtlı klasöre konur. Bunun maksadı, çocuğun istediği vakit, istediği yerde yeni bir cümle kurarak irtibata geçmesine fırsat vermektir. PECS sistemi arkadaşlarla etkileşimde bulunma, sırasını bekleme ve oyun oynama maharetlerini geliştirmek hedefiyle da kullanılır.
Yapılan araştırmalar PECS öğrenen çocukların kıymetli bir kısmının fonksiyonel irtibat kurabildiklerini; bu çocukların bir kısmında fotoğraflarla bağlantının yanı sıra konuşmanın da geliştiğini; davranış problemlerinin ise azaldığını göstermektedir. Öte yandan, PECS’in belli bir evresinde takılan ya da PECS’ten gereğince yararlanamayan otizmli çocuklarda bulunmaktadır.
Sistemin Değerlendirmesi:
Orta: Bu prosedürün otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırmalar pek sonludur.
i. Sözel Davranış
Sözel davranış (VB: Verbal Behavior/AVB: Applied Verbal Behavior) yolu, Skinner’ın 1957 yılında lisan gelişmenine ait yazmış olduğu “Sözel Davranış” başlıklı kuramsal kitapta öne sürdüğü görüşlerin otizmli çocuklara bağlantı marifetleri kazandırmak maksadıyla kullanılmasıdır. Bu yolda çocuklara fonksiyonel bağlantı maharetleri kazandırmak hedefiyle çeşitli davranışsal uygulamalar yapılır. Bu uygulamalarda evvela istek bildirme (mand) ve isimlendirme/betimleme (tact) hünerlerini kazandırmak hedeflenir. sonrasındasında ise daha üst seviye irtibat maharetlerini kazandırmak için planlama yapılır.
Sözel davranış tekniğinde alıcı lisan maharetlerinin belirli bir seviyeye gelmesi beklenmeksizin, söz edici lisan hünerleri üzerinde çalışılmaya başlanır. Bu usulde her vakit için fonksiyon halden daha değerli görülür. ötürüsıyla, birinci basamak olan istek bildirme öğretimi sırasında çocuğun gerçek bir istek bildirme bağlamında konuşma, jest, işaret ya da rastgele bir öbür yolla istek bildirmesi ve isteğine ulaşması sağlanır. Bu öğretimi, öteki lisan maharetlerinin öğretimi izler.
Sözel davranış öğretiminde, her bir kavrama ait olarak çocuğun aşağıda sıralanan hünerleri yerine getirmesi sağlanmaya çalışılır:
• Su içmek istediğinde su istemesi,
• Sorulduğunda suyu göstermesi,
• Ne içtiği sorulduğunda “su” demesi,
• “Elini neyle yıkarsın?” diye sorulduğunda yanıtlaması.
Bu yol pek mantıklı görünmekle ve alandaki kıymetli uzmanlar tarafınca önerilmekle bir arada, otizmli çocuklar üstündeki tesirlerine ait yayımlanmış bilimsel araştırma bulgusu sonludur. Ayrıyeten, bu metodun başka bir sistem olmayıp uygulamalı davranış tahlili ortasındaki teknikleri yeni bir harmanlamayla kullandığı istikametinde görüşler de öne sürülmektedir.
Sistemin Değerlendirmesi
Orta: Bu metodun otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırmalar çok sonludur.
TEACCH
TEACCH (Treatment and Education ofAutistic and Related Communication Handicapped) ıgyo’li senelerda Eric Schopler tarafınca ABD’nin Kuzey Karolayna eyaletinde geliştirilmiş olan ve yapılandırılmış öğretim olarak da bilinen biryöntemdir. Programda otizmli çocuğun maharetleri, ilgi alanları ve ihtiyaçları temel alınır. Bu yolda, çocuğun etrafa uyması değil, etrafın çocuğa uyması amaçlanır. ötürüsıyla, fizikî ortam özel olarak yapılandırılır, etkinlikler varsayım edilebilir biçimde düzenlenir, takip edilebilecek görsel planlar hazırlanılır ve yapılandırılmış çalışma alanları kullanılır. Çocuklar kendilerine ilişkin çalışma köşelerinde görsel planlarını takip ederek muhakkak maharetleri yerine getirirler. bu biçimdece diğerlerine bağımlılıkları en aza indirilmeye çalışılır.
Tüm dünyada ve Türkiye’de yaygın olarak kullanılmasına rağmen TEACCH’in otizmli çocuklar üstündeki tesirlerini gösteren araştırmaların birçok betimsel nitelikte olup, deher neysel araştırma özelliği göstermez. ötürüsıyla, TEACCH’in diğer sistemlere kıyasla tesirlerini gösteren deher neysel araştırmalara ihtiyaç vardır.
Bağ – Temelli Teknikler
İlişki-temelli (relationship-based) usuller, çocuklarda duygusal gelişimi ve bağlanmayı ön planda tutan yollardır. Bu prosedürler ortasında en tanınan olanlar Floortime (DIR) ve RDI’dır. Bu tekniklerde çocukla hür oyun ortamlarında toplumsal etkileşimlerde bulunmak temeldir. bu biçimdece çocuğun toplumsal etkileşimlerde bulunma marifetlerini geliştirmek ve bu becerilerden keyif almasını sağlamak hedeflenir.
Etkileşimler sırasında çocuğun liderliği izlenir ve çocuğun her yaptığının derin bir manası olduğu kabul edilir. ötürüsıyla, çocuğun yaptıkları engellenmez ya da kesintiye uğratılmaz; tam bilakis, çocuğun yaptıklarına benzeri şeyler yaparak çocukla etkileşimde bulunmaya çalışılır. Floortime’dan farklı olarak RDI’da dinamik zekayı geliştiren aktifliklerin de yer aldığı öne sürülmektedir. Lakin, bu aktifliklerin nasıl yapıldığı kaynaklardan tam olarak anlaşılamamaktadır.
Otizmdeki en temel yetersizlik alanlarından biri toplumsal etkileşim olduğu için, ilişki-temelli prosedürler uygulamacılara ve ailelere cazibeli gelebilmektedir. Lakin, bu uygulamaların tesirlerini gösteren çalışmalar hadise örneklerinin ya da betimsel çalışmaların ötesine geçmemektedir. ötürüsıyla, tesirleri deher neysel araştırmalarla gösterilmedikçe, bu formları bilimsel destekli kabul etmek olanaksızdır.
Metodun Değerlendirmesi:
Orta: Bu metodun otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırmalar çok sonludur
Toplumsal Hikayeler
Toplumsal hikayeler (socialstories), eğitimci Carol Gray tarafınca çocukların eğitiminde kullanılmak üzere 1991 yılında geliştirilmiştir. Toplumsal hikayeler hazırlanırken, okuma-yazma bilen çocuklarda sıradan cümlelerden, okuma-yazma bilmeyen çocuklarda da fotoğraflardan yararlanılarak hikayeler hazırlanır. Hazırlanan hikayeler çocuklara toplumsal ortamlarda ne yapmaları gerektiğini anlatır. Toplumsal hikayeler ile aşikâr toplumsal maharetleri öğrenen çocuk hikayenin sahibi olmalıdır; yani hikaye onun için yazılmış olmalıdır.
Bu hikayelerin birçok toplumsal davranışın ortasındaki “nasıl”ı ve birtakım “niçin”leri açıklamaktadır. Her hikaye, çocuğun anlamakta kuvvetlik çektiği durum hakkında detaylı bilgi vererek başlar. daha sonra hikayenin nerede geçtiği, kimlerin olduğu, çekilen zorluğun tabiatı ve gerçek hayatta ne olduğu hikayeye dahil edilir. “Genelde” ya da “yapmayı, etmeyi deneyeceğim” kelamları cümlelerde kesin kelamlar yerine tercih edilir. Bunun niçini yanılgı yahut istisnaya da yer vermektir. Zira otizmli çocuk kendisine söyleneni anladıktan daha sonra kuralda yapılacak bir değişikliği ya da uyarlamayı kabul etmekte hayli zorlanır.
Toplumsal hikayelerin otizmli çocuk davranışları üstündeki tesirlerini gösteren deher neysel araştırma bulguları kâfi düzeydeydin
Tekniğin Değerlendirmesi:
Orta: Bu usulün otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırmalar çok sonludur
Kolaylaştırılmış İrtibat
Yardımlı irtibat olarak da bilinen kolaylaştırılmış bağlantı (FC: Facilitated Communication), sözel irtibat kuramayan otizmli çocuklarla kullanılan bir alternatif bağlantı metodudur. Bu usul, çocuğun bildirisinin, biryardımcınm fizikî takviyesiyle yazılı hale getirilmesidir. Yardımcı, çocuğun elinden ya da bileğinden tutarak çocuğun klavye üzerinde yazı yazmasına yardımcı olur. Kimi sistemlerde çocuğun yazdıkları kelamlı hale dönüşür. Bu metodun kullanılabilmesi için otizmli çocuğun okuma-yazma bilmesi gerekir. Yardımcının çocukla direkt kontağı olduğu için, istemeden de olsa bağlantısı etkileyebileceği, çocuğu kendi doğrultusunda yönlendirebileceği, bu bağlantı usulünün şiddetle eleştirilmesine niye olmuştur. Yapılan araştırmalarda, çocuğu tanımayan yardımcıların takviyesiyle manalı cümleler üretilemediğini göstermektedir. ötürüsıyla, yazılan iletilerin çocuktan hayli yardımcıya ilişkin olduğu düşünülmektedir.
1994 yılında Amerikan Psikologlar Birliği bu yolun bilimsel olmadığı tarafında bir görüş yayımlamıştır. Günümüzde, bu bahiste daha fazla araştırma yapılmasına gerek olmadığı zira yapılan araştırmaların metodun etkisizliğini göstermede ikna edici olduğu kabul edilmektedir.
Formülün Değerlendirmesi:
Zayıf: Bu usulün otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırma çabucak hemen yoktur ya da yapılan deher neysel araştırmalar bu usulün otizmli çocuklar üzerinde rastgele bir olumlu tesiri olmadığını göstermiştir.
Duyusal Bütünleştirme Terapisi
Duyusal bütünleştirme (SI: Sensory Integration) terapisi, otizmli çocuklarda duyu organlarının sağladığı ayrıntıları algılama, sürece ve anlamlandırma yeteneğinde birtakım problemler olduğunu var iseyar. ötürüsıyla, bu sıkıntıları gidererek ve duyusal bütünleştirme yeteneğini geliştirerek zihinsel fonksiyonları artırıp, davranış sıkıntılarını azaltmayı gayeler.
Ekseriyetle uğraşı terapistleri tarafınca yürütülen duyusal bütünleştirme aktiflikleri içinde; bedeni fırçalamak, dizleri ve dirsekleri sıkıştırmak, hamakta sallanmak vb. sayılabilir. Birde, duyu diyeti ismi verilen uygulamalar kelam konusudur. Duyu diyetine örnek olarak beden çorabı ya da yüklü yelek giymek verilebilir.
Duyusal bütünleştirme otizm alanında 1970’lerden bu yana yaygın olarak kullanılmaktadır. Lakin, çabucak hemen kâfi bilimsel desteğe sahip değildir. Yapılan kapsamlı bir araştırma derlemesi, ikna edici deher neysel araştırma bulgusu eksikliğine işaret etmektedir (Baranek, 2002).
Prosedürün Değerlendirmesi:
Zayıf: Bu sistemin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırma çabucak hemen yoktur ya da yapılan deher neysel araştırmalar bu usulün otizmli çocuklar üzerinde rastgele bir olumlu tesiri olmadığını göstermiştir
İşitsel Bütünleştirme Terapisi
İşitsel bütünleştirme terapisi (AİT: Auditoıy Integration Training) ıgöo’lı senelerda Berard tarafınca Fransa’da geliştirilmiş olup, çabucak sonrasındaları Tomatis, Earobics, Fast for Words üzere isimlerle de uygulanmaya başlamıştır. İşitsel bütünleştirme terapisinin başında çocuğun hangi frekanslara karşı çok hassas olduğu belirlenir ve terapi seanslarında bu frekanslardan arındırılmış olan müzikler çocuğa kulaklıklardan dinletilir. Bu tekniğin kimi seslere ait çok hassasiyeti ve davranış problemlerini azalttığı tarafında araştırmalar olduğu üzere, işe yaramadığı ya da davranış meselelerini artırdığı tarafında de araştırmalar vardır.
Altı deher neysel araştırmanın bilgilerini tekrar inceleyerek 2006 yılında bir sistematik derleme çalışması yürüten Sinha ve arkadaşları, bu araştırmalarda çeşitli yöntemsel meseleler olduğu kararına ulaşmışlardır. ötürüsıyla, işitsel bütünleştirme terapisinin otizmli çocuklar üstündeki tesirlerinin çabucak hemen bilimsel temele dayanmadığına karar vermişlerdir.
Tekniğin Değerlendirmesi:
Zayıf: Bu prosedürün otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırma çabucak hemen yoktur ya da
Müzik Ve Dans Terapisi
Müzik terapisi birlikte müzik söyleme, enstrüman çalma ve müziğe dansla eşlik etme aktiflikleri aracılığıyla sertifikalı terapistler tarafınca uygulanan terapi usulüdür. Otizmli çocuklarda müzik terapisinden umulan faydalar şöyleki sıralanabilir:
Duygusal bağ kurma: Müzik terapisinde yer alan aktifliklerin çocuğun terapistle
ve diğerleriyle duygusal bağ geliştirmesine yardımcı olması beklenir.
Sözel ve bedensel lisanın kullanmasını artırma: Müziğin irtibat isteklerini artırması beklenir.
Davranış meselelerini azaltma: Enstrüman kullanması ve dans sırasında çocuğa
görsel, dokunsal ve işitsel uyaranlar bir arada ulaşır. Bu uyarılmanın çocuğun ince
ve kaba devinsel gelişmenini artırabileceği, kendisinin farkına varmasını
kolaylaştırabileceği ve uygun olmayan davranışlarını azaltabileceği düşünülür.
Muvaffakiyet hissini yaşatma: Enstrüman çalmak, müzik söylemek ya da dans etmek çocuğun muvaffakiyet duygusu yaşamasını sağlayabilir.
Müzik terapisinin otizmli çocuklar üstündeki tesirlerini gösteren çalışmaların birçok deher neysel olmayan çalışmalardır. Lakin, müzik terapisinin olumlu tesirleri bir meta-analizi (yayımlanmış çalışmaların datalarının bir daha analizi) araştırmasıyla da gösterilmiştir
Tekniğin Değerlendirmesi:
Orta: Bu yolun otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırmalar çok sonludur.
Sanat Terapisi
Sanat terapisinde; fotoğraf, seramik, heykel vb. plastik sanatların bireyin kendini söz etmesine aracılık ederek bireyin duygusal olarak rahatlamasını sağlaması hedeflenir. Öbür bir deyişle, sanat terapisi, bireyin diğer yollarla tabir edemediği his ve niyetlerinin sanatsal üretimlerle açığa çıkmasını sağlamaya çalışır.
Sanat şemsiyesi altındaki rastgele bir terapi formülünün ana gayesi, estetik tarafın yaşanması ve ortaya çıkabilmesi için inançlı ve yargılamayan bir ortamın oluşturulmasıdır. Sanatsal aktifliğin tabiatı, aktif biçimde bir obje ile uğraşmayı, risk almayı ve bireyin kendini söz etmesini içermektedir.
Sanat yapılırken; prosedürlerin ve hacmin bilişsel gelişime; renklerin, kokuların ve dokuların duyulara; genel sürecin ise fizikî uyuma faydası olduğu var iseyılır. bu biçimdece, hem estetik farkındalığın, birebir vakitte çeşitli hünerlerin gelişmesi beklenir. Sanatın, çocuğu cesaretlendirerek, onu teşvik ederek bağlantı yolunu açacağı umut edilir.
Otizmli çocuklarda sanat terapisinin tesirlerini araştıran araştırmalara muhtaçlık vardır.
Sistemin Değerlendirmesi:
Zayıf: Bu sistemin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırma çabucak hemen yoktur ya da yapılan deher neysel araştırmalar bu usulün otizmli çocuklar üzerinde rastgele bir olumlu tesiri olmadığını göstermiştir.
Drama Terapisi
Drama terapisinde gaye, sahne sanatlarında yer alan rol oynama, hikaye anlatma vb. aktiflikleri kullanarak bireylerin duygusal gelişimlerine ve kendilerini tabir etmelerine katkıda bulunmaktır. Drama terapisi sırasında uygun olmayan davranışlar da çeşitli yaratıcı hareketlere dönüştürülmeye çalışılır. Terapiden beklenen faydalardan biri de bireyin yaratıcı kapasitesine ulaşmasına yardım etmektir. Birtakım oyun biçimleriyle objeleri araç olarak kullanarak, beşerlerle münasebet kurmak geliştirilmeye çalışılır.
Otizmli çocuklarda drama terapisinin tesirlerini araştıran araştırmalara muhtaçlık vardır.
Prosedürün Değerlendirmesi:
Zayıf: Bu sistemin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırma çabucak hemen yoktur ya da yapılan deher neysel araştırmalar bu metodun otizmli çocuklar üzerinde rastgele bir olumlu tesiri olmadığını göstermiştir.
Yunuslarla Terapi
Yunuslarla etkileşim terapisi (DAT: Dolphin-Assisted Therapy) olarak da bilinen yunuslarla terapi; ABD, İsrail, Rusya ve Meksika başta olmak üzere bir epeyce ülkede ve Türkiye’de yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu hedefle açılan terapi merkezlerinin sayısı süratle artmaktadır. Bu merkezlerde otizmli çocuklar evvel iskeleden, ondan sonrasında ise suyun içine girerek yunuslarla etkileşmektedir.
Yunuslarla terapinin çeşitli mani kümesinden çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğu tarafında çeşitli araştırmalar vardır ve bunların bir kısmı deher neysel araştırma olarak yürütülmüştür. Lakin uzmanlar, bu araştırmaların tümünde epeyce önemli yöntemsel yanılgılar olduğu konusunda birleşmektedir. ötürüsıyla, bilimsel etraflarda, yunuslarla terapinin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirlerini gösteren muteber deher neysel araştırma bulgusu olmadığı görüşü yüklüdür.
Üstte belirtilen konulara ek olarak, yunuslarla yürütülen terapi çalışmaları çevreci örgütlerin de reaksiyonunu çekmektedir. bir epeyce çevreci örgüt, yunuslar üzerinden bu türlü para kazanılmasına şiddetle karşı çıkmakta ve yunusların özgürlüklerine kavuşturulması için kampanyalar yürütmektedir.
Usulün Değerlendirmesi:
Zayıf: Bu tekniğin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırma çabucak hemen yoktur ya da yapılan deher neysel araştırmalar bu usulün otizmli çocuklar üzerinde rastgele bir olumlu tesiri olmadığını göstermiştir.
Cet Binme Terapisi
Cet binme terapisi (hippoterapi), başta Almanya olmak üzere bir fazlaca ülkede, çeşitli mani kümesinden çocuklarla yaygın olarak kullanılmaktadır. Cet binme terapisinin temel maksadı binicilik maharetleri kazandırmak değil, cet binmenin sağlayacağı duyusal ve devinsel girdilerden yararlanılmasını sağlamaktır. Cet binme terapisinin yöneldiği en yaygın mani kümesi serebral palsili çocuklardır.
Öte yandan, otizmli çocuklarla yürütülen cet binme terapisi çalışmaları da süratle yaygınlaşmaktadır. Lakin, yayımlanan araştırmaların neredeyse hiç birinde otizmli çocuklaryer almamıştır.
Serebral palsili çocuklarla yürütülen çalışmaların sonuçları ise, birtakım devinsel marifetlerde olumlu tesirler görüldüğü tarafındadır. Fakat, daha denetimli deher neysel araştırmalara gereksinim olduğu da bir gerçektir.
Sonuç olarak, cet binme terapisi ismi altında yapılan aktifliklerin otizmli çocuklarda, hobi ötesinde bir faydası olduğunu öne sürmek olanaksızdır.
Yolun Değerlendirmesi:
Zayıf: Bu tekniğin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırma çabucak hemen yoktur ya da yapılan deher neysel araştırmalar bu yolun otizmli çocuklar üzerinde rastgele bir olumlu tesiri olmadığını göstermiştir.
Psikiyatrik Tedavi biçimleri
Otizmli çocukların çok hareketlilik,
Sizin yanılgınız değil!
Otizme neler niye olur?
Bugün için bu soruya verilebilecek en hakikat karşılık Otizme nelerin yol açtığı bilinmiyor cevabı olacaktır.Otizmin anne-babadan kalıtım yoluyla geçmiş olabileceğinden kuşkulanılmaktadır. ötürüsıyla, bu tarafta bir hayli araştırma yapılmaktadır. Lakin, çabucak hemen otizmin geni bulunabilmiş değildir. Otizmin çevresel faktörlerle tetiklendiği düşünülmektedir.
Otizme her çeşit toplumda, ırkta ve ailede rastlanmaktadır. ötürüsıyla, bu özelliklerin hiçbirinin otizmle bağlantılı olmadığı kabul edilmektedir. Öyleyse, otizmin çocuk yetiştirme özellikleriyle ya da ailenin ekonomik şartlarıyla bağlantısı yoktur.
Yalnız değilsiniz!
Otizm, günümüzde rastlanan en yaygın nörolojik bozukluktur ve her 150 çocuktan birini etkilediği kabul edilmektedir. Ayrıyeten, otizmin erkeklerdeki yaygınlığı, kızlardan üç-dört kat fazladır. Otizm tanısı alan çocukların birçoklarında değişik derecelerde öğrenme kuvvetliğü ve zeka geriliği de görülür. Otizm, tüm dünyada olduğu üzere ülkemizde de son senelerda ismi epeyce sık duyulan bir özel eğitim kategorisidir.
Otizm terimi, vakit ortasında yerini, otizm spektrum bozuklukları (ASD – autism spectrum disorders) terimine bırakmıştır. Otizm spektrum bozuklukları, yaygın gelişimsel bozukluklarla (pervasive developmental disorders – PDD) eşanlamlı olup, ileri seviyede ve karmaşık bir gelişimsel yetersizlik manasında kullanılmaktadır.
Otizm ise, bu şemsiye altında yer alan kategorilerden sadece biridir. Otizm spektrum bozukluğu kavramı ile bağlantılı muhakkak başlı olgular şu biçimde sıralanabilir
Otizm spektrum bozukluğunun nörolojik niçinlerden kaynaklandığı sanılmaktadır. Otizm spektrum bozukluğu teşhisli bireylerin değerli bir kısmında (yaklaşık %35), beyindeki olağandışı elektrik hareketlerine bağlı olarak; nöbet, istemsiz hareketler, şuur yitimi vb. nörolojik meseleler da görülebilir.
Otizm spektrum bozukluğu bir ruh hastalığı değildir; lakin, belirtileri kimi ruh hastalıklarını çağrıştırabilir.
Yapılan bilimsel araştırmalar, otizm spektrum bozukluğunun çocuk yetiştirme özellikleriyle ya da ailenin sosyo-ekonomik özellikleriyle münasebeti olmadığını göstermiştir.
Otizm spektrum bozukluğunun kalıtsal olabileceği istikametinde bulgular vardır; fakat, buna yol açan gen ya da genler çabucak hemen bulunmuş değildir.
Evvelki senelerda otizm spektrum bozukluğunun görülme oranının 500’de bir olduğu kabul edilirken, son datalara bakılırsa, otizm spektrum bozukluğunun yaklaşık her 150 çocuktan birini etkilediği düşünülmektedir. Ayrıyeten, erkeklerdeki yaygınlığı kızlardan dört kat fazladır.
Sanıldığının bilakis, otizm spektrum bozukluğu teşhisli bireylerin birçoklarında, farklı seviyelerde zeka geriliği görülür. Ayrıyeten, zeka testlerinde, belirli alanlar, öteki alanlara kıyasla fazlaca daha geri çıkabilir.
OTİZMİN ÇEŞİTLERİ :
Otizm ile ilgili biroldukca bozukluk “Yaygın Gelişimsel Bozukluk” ismi altında toplanmıştır. Bu kümeye giren ve otizimle benzerlik gösteren birtakım rahatsızlıkların özelliklerini şöyleki özetleyebiliriz:
*Otistik Bozukluk: Toplumsal bağ, bağlantı ve hayali oyunlar kurma bahislerindeki bozukluklar görülür. Bu bozukluklar birinci üç yaş içerisinde ortaya çıkar. Basmakalıp davranışlar,ilgiler ve aktiviteler görülür.
*Asperger Sendromu: Toplumsal bağlantıda bozukluklar, kısıtlı ilgi alanları ve faaliyetler gösterirler. Monoton ve mekanik olmamakla birlikte lisan gelişmeninde gecikme olmaması, test edildiği vakit ortadan yükseğe kadar uzanabilen zeka seviyesi bulgularıyla karakterize edilir.
*Rett Sendromu: İlerleyen bir bozukluktur. Çocuk birinci senelerda olağan bir gelişim gösterir. 1-4 yaşlarından itibaren kazandığı bir epey marifet geriler, ellerinin emeline uygun olarak kullanması giderek yerini yinelayan el hareketlerine bırakır. Bu güne kadar sadece kız çocuklarında görülmüştür.
*Başka Halde İsimlendirilemeyen Yaygın Zeka Gelişim Bozuklukları: Bu teşhis çocuğa aşikâr bir teşhis konulamadığı fakat bir epey bahiste gelişim bozukluğu gösterdiği vakit temalır.
OTİZMİN BELİRTİLERİ
Şayet çocuğunuz:
Diğerleriyle göz teması kurmuyorsa,
İsmini dediğinizde bakmıyorsa,
Söyleneni işitmiyor üzere davranıyorsa,
Parmağıyla ile istediği şeyi göstermiyorsa,
Oyuncaklarla oynamayı bilmiyorsa,
Akranlarının oynadığı oyunlara ilgi göstermiyorsa,
Kimi kelamları tekrar yine ve bağlantısız ortamlarda söylüyorsa,
Konuşmada akranlarının gerisinde kalmışsa,
Sallanmak, çırpınmak üzere garip hareketleri var ise,
çok hareketli, daima kendi bildiğince davranıyorsa,
Gözleri bir şeye takılıp kalıyorsa,
Kimi eşyaları döndürmek, sıraya dizmek üzere alışılmadık hareketler yapıyorsa,
Günlük hayatındaki nizam değişikliklerine çok reaksiyon veriyorsa,
otizm açısından kıymetlendirme yapmak gerekir.
Otizmin belirtileri nelerdir?
Otizm, üç alanda problemlerle kendini gösterir. Bu alanlar ve bu alanların her birinde gözlenebilecek belirtiler aşağıda yer almaktadır.
A. Toplumsal Münasebetlerde kuvvetlik
1. Diğerleriyle göz teması kurmakta zorlanmak
2. Arkadaşlık bağlantıları geliştirememek
3. bir epey şeyi diğerleriyle bir arada değil de kendi başına yapmayı yeğlemek
4. Etraftaki bireylerin yaptıklarıyla ilgilenmemek; onlar kendisiyle ilgilendiğinde ise kayıtsız kalmak
B. Bağlantı Zorlukları
1. Lisan ve konuşma gelişmeninde akranlarının gerisinde olmak ya da hiç konuşmamak
2. Diğerleriyle sohbet başlatmada ve sürdürmede zorlanmak
3. Kimi kelamları tekrar yine ve bağsız vakit içinderda söylemek
4. Etrafında bulunan tıpkı yaşlardaki çocukların oynadığı oyunlara ilgi göstermemek
C. İlgi ve Davranış Takıntıları
1. Kimi sıradışı bahislere karşı çok ilgi duymak; mesela, asansörlerin nasıl çalıştığı
2. Günlük hayattaki sistem değişikliklerine katlanamamak; mesela, eşyaların yerinin değişmesi
3. olağan dışı vücut hareketleri yapmak; mesela, sallanmak ya da çırpınmak
4. Kimi objelerle sıradışı hareketler yapmak; mesela, objeleri döndürmek ya da sıraya dizmek.
Amerikan Psikiyatri Birliği, otizm spektrum bozukluğu ortasında yer alan otizm tanısı için, çocuğun üstte sıralanan 12 belirtiden en az altısına sahip olmasını ve bu belirtilerden en az ikisinin toplumsal etkileşim sıkıntıları kategorisinden, en az birer adedinin ise öteki iki
kategoriden (iletişim sıkıntıları ve sınırlı/bir dahalenen ilgi ve davranışlar) gelmesi gerektiğini ortaya koymuştur. Ayrıyeten, bu belirtilerden en az birinin 36 aydan evvel varlığı da aranmaktadır. Otizm spektrum bozukluğu şemsiyesi altında yer alan öteki kategoriler için daha farklı ölçütler kelam konusudur. Örneğin, Asperger sendromu tanısı için, irtibat sıkıntıları alanında rastgele bir belirti görülmemesi gerekmektedir
Aşağıda, her bir belirtiye ait detaylar yer almaktadır.
A. Toplumsal Etkileşim Problemleri
1. Toplumsal etkileşim için gerekli sözel olmayan davranışlarda yetersizlik:
sıradışı göz kontağı özellikleri: Göz kontağı hiç kurmamak, fazlaca kısa müddetli kurmak ya da sıra dışı halde kurmak. Örneğin, birden teğe gözlerini karşısındakinin gözlerine dikmek ve kaçırmak.
Jest ve mimik kullanmasında sonluluk: Konuşurken epeyce az jest ve mimik kullanmak.
Diğerlerine yaklaşmada sıradışı özellikler: Toplumsal ortamların gerektirdiği uzaklıkları ayarlayamamak; diğerlerine fazla yakın ya da uzak durmak.
Ses kullanmasında alışılmadıklık: Konuşurken sıra dışı ses kalitesi ve vurgu özellikleri göstermek.
2. Yaşa uygun akran ilgileri geliştirememek:
Arkadaşlık kurmakta zorlanmak: Çok az sayıda arkadaşa sahip olmak ya da hiç arkadaş edinememek.
Akranlarla etkileşimde bulunmamak: Kendi yaşıtlarıyla oynamada, konuşmada vb. epey isteksiz davranmak; mesela, sırf kendisinden epey küçük ya da büyük bireylerle etkileşmek.
Sırf özel ilgilere dayalı ilgiler geliştirmek: Aşikâr şahıslarla, sırf aşikâr ilgilere dayalı olarak (mesela, favori mevzularda) etkileşimde bulunmak.
Küme ortasında etkileşimde bulunurken zorlanmak: Örneğin, işbirliğine dayalı oyunların kurallarına uymakta zorlanmak.
3. Diğerleriyle zevk, muvaffakiyet ya da ilgi paylaşımında sonluluk:
Yalnızlığı yeğlemek: Oburlarının çoklukla aile üyeleriyle ya da arkadaşlarıyla birlikte yaptığı bir hayli şeyi (mesela; TV izlemek, yemek yemek, oyun oynamak vb.) yalnız başına yapmayı yeğlemek.
Aşikâr olay ya da durumlara diğerlerinin dikkatini çekme uğraşı göstermemek: Örneğin; şaşırtan bir durum karşısında diğerlerine işaret etmemek, bir şey başardığında diğerleriyle paylaşmamak vb.
Sözel övgü karşısında reaksiyon vermemek: Diğerlerinin kendisine yönelttiği övgü kelamları ya da sözel onaylamalar karşısında epey az reaksiyon vermek ya da hiç reaksiyon vermemek. Örneğin, hoşnutluk belirtisi göstermemek.
4. Sosyal-duygusal davranışlarda sonluluk:
Oburlarının ilgisi karşısında reaksiyonsuz kalmak: Birileri kendisine seslendiğinde ya da kendisiyle etkileşmek istediğinde reaksiyon vermemek, duymuyormuş ya da fark etmiyormuş üzere davranmak.
Oburlarının yaptıklarına karşı ilgisizlik: Ortama birinin girmesi, ortamdan birinin çıkması, birinin konuşmaya başlaması üzere, öteki çocukların epeyce ilgisini çeken kimi olaylar karşısında ilgisiz kalmak; bu biçimde durumlarda, gülümseme üzere hoşnutluk ya da ağlama üzere hoşnutsuzluk tabirleri göstermemek.
Oburlarının hislerini anlamada yetersizlik: Üzülen, ağlayan, kızan, sevinen vb. bireyler karşısında duyarsız davranmak; mesela, üzgün birini rahatlatma gayreti göstermemek.
B. İrtibat Sıkıntıları
5. Lisan gelişmeninde gecikme:
İki yaşından büyük olup da tek bir sözcük bile söylememek.
Üç yaşından büyük olup da iki sözcüklük sıradan tabirler (mesela, ‘baba git’) kullanmamak.
Konuşmaya başladıktan daha sonra sıradan bir dilbilgisi yapısı kullanmak ya da muhakkak yanlışları yinelamaya devam etmek.
6. Karşılıklı konuşmada zorluk:
Karşılıklı konuşma başlatmada, sürdürmede ve sonlandırmada kıymetli problemler göstermek: Örneğin, bir defa konuşmaya başlayınca, konuşmayı uzun bir monolog formunda sürdürmek ve karşısındakilerin yorumlarını göz gerisi etmek.
Konuşma bahislerinde seçicilik: Kendi favori hususları haricindeki konularda epeyce güç ve isteksiz olarak konuşmak.
7. sıradışı ya da bir dahalenen lisan kullanmak:
Oburlarının kendisine söylemiş olduklerini bir dahalemek.
Televizyondan duyduklarını ya da kitaplardan okuduklarını, ilgisiz vakit içinderda ve bağlam dışı olarak bir dahalemek.
Kendisinin uydurduğu ya da sırf kendisine mana tabir eden kelamları bir dahalemek.
Çok resmilik ve didaktiklik üzere konuşma özellikleri göstermek.
8. Gelişimsel seviyeye uygun olmayan oyun:
Senaryolu oyunlarda sonluluk: Oyuncaklarla evcilik, okulculuk, doktorculuk vb. hayali oyunlar oynamamak.
Sembolik oyunlarda sonluluk: Bir objeyi öteki bir obje olarak (mesela, küpü mikrofon olarak) kullanarak oyun oynamamak.
Oyuncaklarla sıra dışı biçimlerde oynamak: Örneğin; topu zıplatmak yerine daima olarak bir eliyle vurmak, Legoları birbirine takıp bir şeyler yapmak yerine sıraya dizmek vb.
Toplumsal oyunlara ilgisizlik: Küçük yaşlardayken, ‘ce-e’ vb. toplumsal oyunlara karşı ilgi göstermemek.
C. Sınırlı/bir dahalenen İlgi ve Davranışlar
9. Sonlu alanda, ağır ve alışılmadık ilgilere sahip olmak:
İlgi takıntıları: Kimi bahislere karşı çok ilgi duymak ve öteki bahisleri dışlayarak daima o mevzularla ilgili konuşmak, okumak, ilgilenmek vb. istemek.
Birtakım olağan dışı mevzulara çok ilgi duymak: Örneğin; astrofizik, uçak kazaları ya da sulama sistemleri.
İlgi duyduğu bahislerle ilgili ince detayları anımsamak: Kendi favori hususlarındaki en ince detayları bile ezbere bilmek.
10. Aşikâr tertip ve rutinlere ait çok ısrarcılık:
Muhakkak aktiflikleri her vakit muhakkak bir sırayla yapmak istemek: Örneğin, otomobilin kapılarını daima tıpkı sırayla kapatmak.
Günlük rutinlerde değişiklik olmamasını istemek: Örneğin, meskene gelirken daima tıpkı güzergahı izlemek ya da konuta geldiğinde evvel televizyonu açıp daha sonra tuvalete gitmek.
Günlük hayattaki değişiklikler karşısında çok reaksiyon göstermek: En ufak bir değişiklik karşısında çok kaygılanmak ya da öfke nöbeti yaşamak.
Değişiklikleri daha kolay kabullenebilmek için, meydana gelecek değişikliklerle ilgili evvelde bilgi sahibi olmaya ihtiyaç duymak.
11. bir dahalenen (kendini uyarıcı) davranışlar:
alışılmadık vücut hareketleri: Örneğin; parmak ucunda yürümek, fazlaca yavaş yürümek, kendi ekseni etrafında dönmek, durduğu yerde sallanmak, farklı bir vücut duruşuna sahip olmak vb.
olağan dışı el hareketleri: Örneğin; ellerini sallamak, parmaklarını gözlerinin önünde hareket ettirmek, ellerini farklı biçimlerde tutmak vb.
12. Objelerle ilgili olağan dışı ilgiler ve takıntılar:
Objeleri sıradışı hedeflerle kullanmak: Örneğin, oyuncak otomobilin tekerleklerini çevirmek ya da oyuncak bebeğin gözlerini-açıp kapamak vb. davranışları tekrar yine yapmak.
Objelerin duyusal özellikleriyle çok ilgilenmek: Örneğin, eline aldığı her objeyi koklamak ya da gözlerinin önünde tutarak ve evirip-çevirerek incelemek.
Hareket eden objelere çok ilgi göstermek: Örneğin; tekerlek ya da pervane üzere dönen objelere, akan su ya da yanıp sönen ışık üzere süratli hareket eden imajlara uzun müddetlerle bakmak.
Obje takıntıları: Kimi alışılmadık objeleri (mesela, bir silgi ya da küçük bir zincir parçası) elinden bırakmak ya da gözünün önünden ayırmak istememek.
TANILAMA SÜRECİ
Otizmin tanısı nasıl ve kimler tarafınca konur?
Teşhis koyabilecek bireyler, sadece mevzunun uzmanı olan hekimlerdir. Otizmli çocukların dış görünümleri öteki çocuklardan farklı değildir; lakin, davranışları farklıdır. Teşhis, uzmanlar tarafınca çocuğun gözlenmesi, gelişim testleri yapılması ve anne-babalara çocuğun gelişimi hakkında sorular sorulmasıyla konur. Otizmin tanısı 12 aylıktan itibaren konabilir. Erken yaşta teşhis konması, bir an evvel eğitimin başlaması açısından kıymetlidir.
Ülkemizde otizm tanısı koyabilecek uzmanlar çocuk ruh hastalıkları uzmanları ve çocuk nörologlarıdır.
1.Çocuk ruh hastalıkları uzmanı: Çocuk ruh hastalıkları uzmanı, çocuk ruh sıhhatini kıymetlendiren, tanılayan ve tedavi eden tabiptir. Çocuğunuzu gözler, sizinle görüşme yapar, teşhis ölçütlerine bakılırsa çocuğunuzu kıymetlendirir, tıbbi muayenesini yapar ve teşhisini koyar. Gerekirse tıbbi tetkik ve ilaç tedavisi önerir. İlaç, eğitime dayanak ve istenmeyen hareketleri denetim altına almak hedefiyle verilir. Otizmin ilaçla tedavisi çabucak hemen mümkün değildir.
Değişiklikleri takip edebilmesi, gerekli düzenlemeleri yapabilmesi için tertipli aralıklarla (yılda bir ya da iki kez) çocuğunuzu çocuk ruh hastalıkları uzmanına götürmelisiniz.
2. Çocuk nörologu: Çocuk nörologu çocuklardaki beyin ve hudut sistemi meselelerinin uzmanıdır. Çocuk nörologu da otizme ait kıymetlendirme yapabilir. Ayrıyeten, çocuğunuzda otizmle alakalı olabilecek birtakım hastalıkların (sara nöbetleri gibi) olduğu ya da otizm haricinde diğer meselelerin varlığı düşünülürse, çocuk nörologu tarafınca kimi tıbbi tetkikler (MR, BT, EEG vb.) ve tedaviler de yapılabilir. Lakin, bütün otizmli çocukların sırf dörtte birinde bu çeşit meseleler görülür. ötürüsıyla, tabip tarafınca kesinlikle muhtaçlık olduğu söylenmediğinde, bu tetkiklerle kendinizi ve çocuğunuzu maddi ve manevi olarak yıpratmayın.Eğer çocuğunuz otizm tanısı alırsa, Özürlü Sıhhat Heyeti Raporu çıkartmanız gerekir.
Özürlü Sıhhat Konseyi Raporu almak için ne yapmalısınız?
Özürlü Sıhhat Heyeti Raporu almak için, Özürlü Sıhhat Şurası bulunan bir hastaneye başvurmalısınız. Özürlü Sıhhat Konseyi; iç hastalıkları, genel cerrahi, göz hastalıkları, kulak-burun-boğaz, nöroloji yahut ruh hastalıkları uzmanlarından oluşur.
|
Eğitim
Otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrenciler sırf Türkiye’de değil dünyanın çabucak her yerinde, özel eğitim eforlarından en az yararlanan özel ihtiyaçlı öğrenci kümesini oluşturmaktadır. Otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilerle çalışacak özel eğitim öğretmenleri, temel seviyede genel ve özel eğitim bilgi ve maharetine sahip olmalıdırlar (ör., kişiselleştirme, sınıf idaresi, tesirli öğretim vb.).
Otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilerle çalışacak özel eğitim öğretmenlerinin sahip olmaları gereken özel nitelikler ise şunlardır:
(a) otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilerin özellikleri ve ihtiyaçları,
(b) toplumsal etkileşim marifeti kazandırma formları (ör., toplumsal hikayeler, görüntüyle model olma vb.),
(c) irtibat hüneri kazandırma halleri (ör., PECS, repliklerle bağlantı öğretimi vb.),
(d) bağımsız hayat mahareti kazandırma formları (ör., aktiflik çizelgeleri, toplum temelli öğretim vb.),
(e) duyusal ve çevresel düzenlemeler (ör., görsel stratejiler, rutinler vb.),
(f) olumlu davranışsal dayanak.
Otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilere, bilhassa de Asperger sendromlular haricinde kalan kümeye yönelik eğitim çalışmaları, fazlaca farklı biçim ve içeriklerde çalışmayı gerektirebilmektedir. Örneğin, bir epey çocuk, epeyce erken yaşta, bire-bir, ağır ve kesintisiz davranışsal eğitim aldığında en süratli ilerlemeyi gösterebilmektedir. Ya da, küme ortasında epeyce ağır bire-bir davranışsal eğitim verilmesi gerekebilmektedir. Tüm bu özellikler, otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilerle çalışacak öğretmenlerin hayli özel donanımlara sahip olmalarını gerektirmektedir.
Türkiye’de ise otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilere öğretmen ya da uzman yetiştirmeye yönelik bir lisans ya da lisansüstü programı yoktur. ötürüsıyla, zihin engellilerin öğretmenleri, otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilerle de çalışmak durumunda kalmaktadırlar. Fakat, üstte açıklandıği üzere, otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilerin eğitim ihtiyaçları, öbür özel eğitim kümelerinin ihtiyaçlarından farklılaşmaktadır. Bu niçinle, zihin engelliler öğretmenleri, otizm spektrum bozukluğu teşhisli öğrencilerle çalışırken kıymetli meselelerle karşılaşmaktadırlar.
EĞİTİM METOTLARINA GİRİŞ
Otizmli çocuklara erken yaşta, tercihen üç yaştan evvel teşhis konması büyük değer taşır. Zira otizmli bir çocuk özel eğitim almaya ne kadar erken başlarsa, o kadar süratli ilerleyebilir. Otizmli çocuklara haftada en az 20 saat, tercihen 35-40 saat mühletle ve otizmli çocuklar için özel olarak hazırlanmış eğitim programlarıyla özel eğitim verilmesi gerekir.
Özel eğitimin yanı sıra özel eğitime dayanak olarak verilen terapilerin en mühimleri dil-konuşma terapisi ve uğraşı terapisidi. ABD ve Kanada üzere bir fazlaca gelişmiş ülkede, otizm başta olmak üzere çeşitli özür kümesinden çocuklara dayanak hizmet vermek üzere okullarda dil-konuşma terapistleri ve uğraşı terapistleri nazaranvlendirilmektedir. Bu terapilerin finansmanı ise devlet ya da eyalet tarafınca karşılanmaktadır.
Dil-konuşma terapistleri ve uğraşı terapistleri, çocuklara terapi hizmeti sunmanın yanı sıra, öğretmenlere ve ailelere de danışmanlık hizmeti sunarlar. Dil-konuşma terapistleri otizmli çocuklarda lisan ve irtibat maharetlerini geliştirmek için çeşitli terapiler uygularlar. Bu terapilerin temel gayesi, otizmli çocukların ortasında bulundukları tüm ortamlarda irtibat kurmalarını sağlayacak bağlantı hünerlerini onlara kazandırmaktır.
Bu hedefle, hem kendilerine yöneltilen konuşmaları daha yeterli anlamaları, hem kendilerini daha anlaşılır biçimde söz etmeleri, tıpkı vakitte karşılıklı konuşma başlatma ve sürdürme maharetlerini kazanmaları sağlanmaya çalışılır. Dil-konuşma terapistlerinin otizmli çocuklarla çoğunlukla kullandıkları biçimlerin kimileri (mesela, fırsat öğretimi) ilerleyen kısımlarda tanıtılmaktadır.
Uğraşı terapistleri ise, otizmli çocukların günlük ömür marifetlerini, toplumsal hünerlerini ve uyumsal davranışlarını geliştirmek ve davranış problemlerini azaltmak gayesiyle çeşitli terapiler yürütürler. Uğraşı terapistlerinin otizmli çocuklarda en sık uyguladıkları prosedür ‘duyusal bütünleştirme terapisidir’. Bu tekniğe ait detaylı ayrıntıları ‘Terapi şekilleri’ kısmında bulabilirsiniz.
Otizmli çocuklarda özel eğitimin yanı sıra birtakım terapi ve psikiyatrik tedavi hallerine de başvurulabilir. Lakin, farklı terapi ve tedavi formlarına başvurulması, özel eğitime olan muhtaçlığı azaltmaz. Bu niçinle, ne tıp bir terapi ya da tedavi alırsa alsın otizmli her çocuğun kesinlikle ve evvela özel eğitim alması gerekir. Öbür yollar, özel eğitime yardımcı olabilir lakin hiçbiri özel eğitimin yerini alamaz.
formların Seçilmesi Ve Kıymetlendirilmesi
Otizm alanında kullanılan eğitim, terapi ve tedavi biçimleri fazlaca çeşitlidir ve her geçen gün bunlara yenileri eklenmektedir. Tohum Otizm Vakfı web sitesinde bu biçimlerin en bilinenlerine ve yaygın olarak kullanılanlarına yer verilmiştir.
Bir eğitim, terapi ya da tedavi metodunun yararları, bilimsel araştırma neticeleriyla ortaya konmalıdır. Lakin, bir prosedürle ilgili yapılan her bilimsel araştırma, o tekniğin işe yaradığını ya da yaramadığını gösteremez. Bir bilimsel araştırmanın sonuçlarının bir yolun tesirlerini gösterebilmesi için o araştırmanın iki özelliği taşıması gerekir:
1. Araştırma ‘deher neysel’ olmalıdır.*
2. Araştırma ‘hakemli bilimsel mecmua’da makale olarak yayımlanmış olmalıdır.**
* Deher neysel araştırmalar, deher neysel denetim sağlanarak yürütülen ve niçin-sonuç bağlantısı kurmaya imkan veren araştırmalardır.
** Hakemli bilimsel mecmualar, her makalenin yayımlanması için birden çok uzmanın hakemliğine başvuran bilimsel mecmualardır.
Uygulamalı Davranış Tahlili
Uygulamalı davranış tahlili (ABA: Applied BehaviorAnalysis), davranışsal sistem olarak da bilinmektedir. Bu prosedür, birey davranışlarını ve bu davranışlarla bağlı çevresel özellikleri objektif olarak tahlil etmeye dayalıdır. bir fazlaca davranışın etraf tarafınca bir biçimde ödüllendirildiği ya da cezalandırıldığı düşünülmektedir.
ötürüsıyla, çeşitli ödül sistemleri ve epeyce gerektiğinde kimi caydırıcı sistemler kullanılarak uygun davranışlar artırılmaya, uygun olmayan davranışlar ise azaltılmaya çalışılmaktadır. Otizmli bireylerde artırılması hedeflenen davranışlara örnek olarak taklit marifetleri, oyun marifetleri, toplumsal hünerler, irtibat marifetleri ve özbakım hünerleri; azaltılması hedeflenen davranışlara örnek olarak ise öfke nöbetleri ve kendini uyarıcı (sterotipik) davranışlar verilebilir.
Uygulamalı davranış tahlilinde bireye kazandırılmak istenen ya da bireyde azaltılmak istenen davranışlar sistemli bir müşahede ve kayıt tutmayla belirlenir. ondan sonrasında bu davranışlara müdahalede bulunulur ve tıpkı müşahede ve kayıt tutma halleriyle müdahalenin etkililiği kıymetlendirilir. Olağan gelişim gösteren çocuklar öğrendikleri bir davranışı birden çok ortamda uygulayabilirken (genellerken), otizmli çocuklara bu hünerleri genelleyebilme; bir diğer deyişle, farklı ortamlarda kullanabilme hünerleri de öğretilir.
Uygulamalı davranış tahlilinde, otizmli çocuklarda görülen sorun davranışların azaltılması ile ilgili özel programlar hazırlanır. Bu yolda, davranışın sebebi şahıslarda değil, kişinin etrafla etkileşiminde görülür. Bu niçinle, sorun davranış azaltılmaya çalışılırkilk öncelikli olarak davranış öncesi, davranış ve davranış daha sonrası durumların ya da olayların gözlenmesi gerekir. ondan sonrasında ise davranışa taban hazırlayan durumlar ortadan kaldırılır, azaltılmak istenen davranış ortaya çıktığında görmezden gelinir ya da caydırılır (mesela, çocukpuan kaybeder) ve sorun davranışa alternatif olarak artırılmak istenen davranışlar tesirli biçimde ödüllendirilir.
Otizmli çocuklara yönelik uygulamalı davranış tahlili çalışmalarında:
► Çocuğun uyanık olduğu her an,
► Çocuğun bütün davranışlarını amaç alan,
► Çocuğun hayatının geçtiği tüm etraflarda,
► Çocuğun hayatındaki tüm kıymetli bireyler tarafınca,
► Haftada 20-40 saat uygulanan olabildiğince erken yaşta başlatılan eğitim hedeflenir.
Uygulamalı davranış tahlilinin otizmli çocuklar için sonuncu amacı, bu çocukların akranlarıyla birlikte kaynaştırma programlarına devam edebilecek seviyeye gelmeleridir.
Uygulamalı davranış tahlili otizmde uygulanan öteki usullerle karşılaştırıldığında, muvaffakiyetini deher neysel araştırmalarla bilimsel olarak gösterebilen tek yol olarak dikkat çekmektedir. Örneğin, Lovaas ve meslektaşları tarafınca yürütülen deher neysel çalışmalarda, iki yıl mühletle uygulamalı davranış tahliline dayalı eğitim alan çocukların %90’a yakınında epeyce değerli zekâ ve toplumsal gelişim hasılatları görülmüştür. Dahası, bu çocukların yarısına yakınının zekâ ve ahenk açısından olağan gelişim gösteren çocuklardan değerli bir farkları kalmadığı belirlenmiştir. Ayrıyeten, belirtilen gelişmelerin ergenlik periyodunda de korunduğu saptanmıştır. Deney kümesindeki çocuklarla birebir özellikleri taşıyor olup bu biçimde bir eğitim alma bahtı olmayan çocuklardan oluşan denetim kümesinde bu gelişmelerin hiç biri gözlenememiştir.
Uygulamalı davranış tahlilinde çeşitli teknikler yer alır ve bu teknikler otizmli bireylerin eğitiminde epey çeşitli biçimlerde kullanılır. Ayrıyeten, bu tekniklerin farklı formlarda bir ortaya getirilmesiyle de çeşitli uygulamalar geliştirilmiştir. Bu uygulamaların belirli başlıları ilerleyen kısımlarda özetlemek gerekirse açıklanmaktadır.
Lovaas sistemi olarak da bilinen ayrık denemelerle öğretim (DTT: Discrete Trial Teaching), teğe bir öğretim oturumunda arka arda bir epeyce öğretim sunumu yapılmasıdır. Bu sunumlarda çocuğa bir soru, komut ya da araç yöneltilir; karşılığında çocuktan bir reaksiyon beklenir; gerçek yansılar ödüllendirilir; yanlış reaksiyonlar ise düzeltilir. Bu sistemle otizmli çocuklara tüm gelişim alanlarından marifetler kazandırılabilir.
Ayrık denemelerle öğretimin daha sistematik biçimi olan yanlışsız öğretimde ise öğretim sırasında çeşitli ipuçları kullanılır. bu biçimdece, çocuğun yanlış yapma mümkünlüğü en aza indirilir. Çocuk ipuçları sayesinde belirli davranışları yapar hale geldikten daha sonra bu ipuçları yavaş yavaş ortadan kaldırılır.
Ayrık denemelerle öğretimin otizmli çocuklar için kritik marifet alanları olan taklit, eşleme ve sınıflama, alıcı lisan, oyun, özbakım vb. hünerlerin kazandırılmasındaki etkililiği çeşitli deher neysel araştırmalarla gösterilmiştir.
Prosedürün Değerlendirmesi:
Düzgün: Bu yolun otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren epey sayıda deher neysel araştırma vardır.
b. Erken Ağır Davranışsal Eğitim
Erken ağır davranışsal eğitim (EIBI: Early Intensive Behavioral Intervention) 40 yılı aşkın bir s üre evvel Lovaas’ın öncülüğünde UCLA’de (Los Angeles’daki California Üniversitesi) başlatılan ve epey çeşitli deher neysel araştırmalarla desteklenen bir uygulamadır. Uygulama olabildiğince erken yaşta ve teğe bir öğretimle başlatılır ve haftada 20-40 saat olarak yürütülür. Uygulamada evvelce ayrık denemelerle öğretim tekniği kullanılırken giderek öbür teknikler ve küme eğitimi de işin içine katılır. Uygulama sıklıkla her çocuğun kendi konutunda yürütülür. Ayrıyeten, tüm gelişim alanlarını kapsayan bir müfredat izlenir.
Yapılan araştırmalarda bu çeşit eğitim alan çocukların yarısına yakınının tüm alanlarda fazlaca büyük ilerleme gösterdiği ve eğitimlerinin geri kalanını kaynaştırma ortamlarında akranlarıyla bir arada sürdürebildiği görülmektedir.
Usulün Değerlendirmesi:
Güzel: Bu sistemin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren epey sayıda deher neysel araştırma vardır.
c. Aktiflik Çizelgeleriyle Öğretim
Aktiflik çizelgeleriyle öğretimde (activity schedules), çocuğa öğretilecek marifet küçük basamaklara bölünür ve bu basamakları gösteren bir görsel çizelge (mesela, fotoğrafı defter) hazırlanır. ondan sonrasında ise çocuğun bu çizelgeyi takip ederek (mesela, defterin sayfalarını çevirerek), her bir basamağı yapması sağlanır. Basamakları yapabilmesi için çocuğa fizikî yardım sunulur. Örneğin, çocuğun ardında durulup elinin üzerinden tutularak defterin sayfasını çevirip fotoğrafta gördüğü biçimde aracı tutması sağlanır. Öğretim sırasında kullanılan ipuçlarının sistematik olarak sunulmasında ve ortadan kaldırılmasında ise yanlışsız öğretim tekniklerinden yararlanılır.
Aktiflik çizelgeleriyle öğretim otizmli çocukların diğerlerinden bağımsız olarak çeşitli maharetleri, bilhassa de özbakım, günlük ömür ve hür vakit hünerlerini yerine getirebilmelerini sağlamada fazlaca tesirlidir. Çocuğun özelliklerine bakılırsa çizelge olarak, tek sayfalı ya da epeyce sayfalı yazılı ya da görsel malzemeler kullanılabileceği üzere, bilgisayar üzere teknolojik araçlar da kullanılabilir.
Sistemin Değerlendirmesi:
Düzgün: Bu tekniğin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren hayli sayıda deher neysel araştırma vardır.
d. Replik Silikleştirmeyle Öğretim
ya da dinlemesi ve yinelaması sağlanarak otizmli çocuğa toplumsal ortamlara uygun sözel irtibat marifetleri ve karşılıklı konuşma maharetleri kazandırılır. Örneğin, bir çocuğun repliği öğlen yemeği sırasında yanında oturan arkadaşına sabah neler yaptığına ait sorulacak bir sorudan; bir diğer çocuğunki ise birinin yanından ayrılırken “görüşürüz” demekten oluşabilir. Yazılı ya da kelamlı olarak sunulan replik modelleri vakit içinde ortadan kaldırılır.
bu biçimdece, çocuk herhengi bir yardım olmaksızın o ifadeyi uygun vakit içinderda kullanır hale gelir. Bu sistemin tesirliliğini gösteren çeşitli deher neysel araştırmalar mevcuttur.
Prosedürün Değerlendirmesi:
Orta: Bu metodun otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırmalar pek sonludur.
e. Görüntüyle Model Olma
Görüntüyle model olma (video modeling) uygulamasında, çocuğun model alması istenen marifetlerin yerine getirilişi görüntüden çocuğa gösterilir. Görüntüdeki imaj bir öteki çocuğa ya da yetişkine ilişkin olabileceği üzere, çocuğun kendisine de ilişkin olabilir. Çocuk öğrenmesi planlanan hünerleri; mesela, çiftlik hayvanlarıyla hayali oyun oynama maharetlerini görüntüden izler. İzlerken önünde birebir araçlar bulunur. Çocuğa görüş alanının haricinden sunulan fizikî yönlendirmelerle çocuğun görüntüde izlediklerinin birebirini yapması sağlanır. Örneğin, çocuğun ellerinin üzerinden tutularak ekranda gördüğü hayvanları hoplatma davranışı yaptırılır. Çocuğa sunulan yardım sistematik olarak ortadan kaldırılır ve öğretim sırasında çeşitli ödüllendirme sistemleri kullanılır.
Görüntüyle model olmanın toplumsal, iletişimsel, oyun, özbakım ve günlük ömür hünerlerinin kazandırılmasında tesirli olduğunu gösteren epey sayıda deher neysel araştırma vardır.
Prosedürün Değerlendirmesi:
Yeterli: Bu tekniğin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren hayli sayıda deher neysel araştırma vardır.
f. Fırsat Öğretimi
Fırsat öğretimi (incidental teach’mg), irtibat hünerlerinin geliştirilmesi hedefiyle kullanılan biryöntemdir. Fırsat öğretimi uygulamaları için çocuğun bağlantı teşebbüsünde olmasına taban hazırlayacak bir çevresel düzenleme yapılır. Örneğin, çocuğun bakılırsabileceği lakin ulaşamayacağı bir yere çocuğun fazlaca sevdiği bir oyuncak konur.
Çocuk oyuncağa uzanma teşebbüsünde bulunduğunda ise çocuğun oyuncağı istemek için sözel ya da jestsel bir iletişimsel davranış yapması cesaretlendirilir. Çocuğun iletişimsel eforları, çocuğun istediği yerine getirilerek ödüllendirilir. Giderek çocuktan daha gelişmiş iletişimsel davranışlar beklenir ve gerektiğinde çocuğa model olunur.
Yapılan deher neysel araştırmalar fırsat öğretiminin bilhassa küçük yaşlardaki çocuklarda tesirli olduğunu ve kazanılan bağlantı maharetlerinin genellenme mümkünlüğünün yüksek olduğunu göstermektedir.
Temel reaksiyon öğretimi (PRT: Pivotal Response Training) ismiyle bilinen teknik de fırsat öğretiminin bir uyarlaması olup otizmli çocuklarla yaygın olarak kullanılmaktadır.
Sistemin Değerlendirmesi:
Âlâ: Bu tekniğin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren çok sayıda deher neysel araştırma vardır.
g. Fonksiyonel Kıymetlendirme ve Tahlil
Fonksiyonel değerlendirmeye tahlil, klasik davranış idaresi sistemlerine bir alternatif olarak geliştirilmiştir. Uygulamanın gayesi, davranış sıkıntılarının fonksiyonlarını belirleyerek tıpkı fonksiyonlara yönelik uygun davranışlar kazandırmaktır. Davranış meselelerinin temel fonksiyonlarının oburlarının ilgisini elde etmek, obje ya da aktiflik fırsatı elde etmek, istenmeyen etkinliklerden kaçmak ya da duyusal haz elde etmek olduğu kabul edilmektedir. Yapılan araştırmalar otizmli çocuklarda sık rastlanan öfke nöbetlerinin çoklukla birinci üç fonksiyona hizmet ettiğini; kendini uyarıcı davranışların ise temel olarak duyusal haz elde etme fonksiyonuna sahip olduğunu göstermektedir. Bu fonksiyonlara yönelik uygun davranışların kazandırılmasında, başta ödüllendirme olmak üzere davranış artırmaya yönelik teknikler (mesela, biçim verme ve zincirleme) kullanılmaktadır.
Uygulamanın etkililiğine ait çeşitli deher neysel araştırma bulguları kelam konusudur.
Yolun Değerlendirmesi:
Yeterli: Bu sistemin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren çok sayıda deher neysel araştırma vardır.
h. PECS
PECS (Picture Exchange Communication System/Resim Değiş Tokuşuna Dayalı Bağlantı Sistemi), Amerikalı psikolog Andy Bondy ve konuşma terapisti Lori Frost tarafınca geliştirilmiş olan bir alternatif irtibat sistemidir. PECS’de çocuğa, istediği bir objeyi ya da aktifliği elde etmek için, o objenin ya da aktifliğin fotoğrafını karşısındakine vermesi öğretilir. PECS konuşamayan ya da konuşmayı fonksiyonel olarak kullanamayan herotizmli çocuğa öğretilebilir.
PECS öğretimi altı etaba ayrılmıştır. Birinci başta ihtiyacını tek bir fotoğrafla anlatan çocuk, vakit içinde değişik fotoğrafları ayırt etmeyi ve fotoğraflarla cümleler kurmayı öğrenir. Fotoğraflar ve cümleler taşınır bir cırtcırtlı klasöre konur. Bunun maksadı, çocuğun istediği vakit, istediği yerde yeni bir cümle kurarak irtibata geçmesine fırsat vermektir. PECS sistemi arkadaşlarla etkileşimde bulunma, sırasını bekleme ve oyun oynama maharetlerini geliştirmek hedefiyle da kullanılır.
Yapılan araştırmalar PECS öğrenen çocukların kıymetli bir kısmının fonksiyonel irtibat kurabildiklerini; bu çocukların bir kısmında fotoğraflarla bağlantının yanı sıra konuşmanın da geliştiğini; davranış problemlerinin ise azaldığını göstermektedir. Öte yandan, PECS’in belli bir evresinde takılan ya da PECS’ten gereğince yararlanamayan otizmli çocuklarda bulunmaktadır.
Sistemin Değerlendirmesi:
Orta: Bu prosedürün otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırmalar pek sonludur.
i. Sözel Davranış
Sözel davranış (VB: Verbal Behavior/AVB: Applied Verbal Behavior) yolu, Skinner’ın 1957 yılında lisan gelişmenine ait yazmış olduğu “Sözel Davranış” başlıklı kuramsal kitapta öne sürdüğü görüşlerin otizmli çocuklara bağlantı marifetleri kazandırmak maksadıyla kullanılmasıdır. Bu yolda çocuklara fonksiyonel bağlantı maharetleri kazandırmak hedefiyle çeşitli davranışsal uygulamalar yapılır. Bu uygulamalarda evvela istek bildirme (mand) ve isimlendirme/betimleme (tact) hünerlerini kazandırmak hedeflenir. sonrasındasında ise daha üst seviye irtibat maharetlerini kazandırmak için planlama yapılır.
Sözel davranış tekniğinde alıcı lisan maharetlerinin belirli bir seviyeye gelmesi beklenmeksizin, söz edici lisan hünerleri üzerinde çalışılmaya başlanır. Bu usulde her vakit için fonksiyon halden daha değerli görülür. ötürüsıyla, birinci basamak olan istek bildirme öğretimi sırasında çocuğun gerçek bir istek bildirme bağlamında konuşma, jest, işaret ya da rastgele bir öbür yolla istek bildirmesi ve isteğine ulaşması sağlanır. Bu öğretimi, öteki lisan maharetlerinin öğretimi izler.
Sözel davranış öğretiminde, her bir kavrama ait olarak çocuğun aşağıda sıralanan hünerleri yerine getirmesi sağlanmaya çalışılır:
• Su içmek istediğinde su istemesi,
• Sorulduğunda suyu göstermesi,
• Ne içtiği sorulduğunda “su” demesi,
• “Elini neyle yıkarsın?” diye sorulduğunda yanıtlaması.
Bu yol pek mantıklı görünmekle ve alandaki kıymetli uzmanlar tarafınca önerilmekle bir arada, otizmli çocuklar üstündeki tesirlerine ait yayımlanmış bilimsel araştırma bulgusu sonludur. Ayrıyeten, bu metodun başka bir sistem olmayıp uygulamalı davranış tahlili ortasındaki teknikleri yeni bir harmanlamayla kullandığı istikametinde görüşler de öne sürülmektedir.
Sistemin Değerlendirmesi
Orta: Bu metodun otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırmalar çok sonludur.
TEACCH
TEACCH (Treatment and Education ofAutistic and Related Communication Handicapped) ıgyo’li senelerda Eric Schopler tarafınca ABD’nin Kuzey Karolayna eyaletinde geliştirilmiş olan ve yapılandırılmış öğretim olarak da bilinen biryöntemdir. Programda otizmli çocuğun maharetleri, ilgi alanları ve ihtiyaçları temel alınır. Bu yolda, çocuğun etrafa uyması değil, etrafın çocuğa uyması amaçlanır. ötürüsıyla, fizikî ortam özel olarak yapılandırılır, etkinlikler varsayım edilebilir biçimde düzenlenir, takip edilebilecek görsel planlar hazırlanılır ve yapılandırılmış çalışma alanları kullanılır. Çocuklar kendilerine ilişkin çalışma köşelerinde görsel planlarını takip ederek muhakkak maharetleri yerine getirirler. bu biçimdece diğerlerine bağımlılıkları en aza indirilmeye çalışılır.
Tüm dünyada ve Türkiye’de yaygın olarak kullanılmasına rağmen TEACCH’in otizmli çocuklar üstündeki tesirlerini gösteren araştırmaların birçok betimsel nitelikte olup, deher neysel araştırma özelliği göstermez. ötürüsıyla, TEACCH’in diğer sistemlere kıyasla tesirlerini gösteren deher neysel araştırmalara ihtiyaç vardır.
Bağ – Temelli Teknikler
İlişki-temelli (relationship-based) usuller, çocuklarda duygusal gelişimi ve bağlanmayı ön planda tutan yollardır. Bu prosedürler ortasında en tanınan olanlar Floortime (DIR) ve RDI’dır. Bu tekniklerde çocukla hür oyun ortamlarında toplumsal etkileşimlerde bulunmak temeldir. bu biçimdece çocuğun toplumsal etkileşimlerde bulunma marifetlerini geliştirmek ve bu becerilerden keyif almasını sağlamak hedeflenir.
Etkileşimler sırasında çocuğun liderliği izlenir ve çocuğun her yaptığının derin bir manası olduğu kabul edilir. ötürüsıyla, çocuğun yaptıkları engellenmez ya da kesintiye uğratılmaz; tam bilakis, çocuğun yaptıklarına benzeri şeyler yaparak çocukla etkileşimde bulunmaya çalışılır. Floortime’dan farklı olarak RDI’da dinamik zekayı geliştiren aktifliklerin de yer aldığı öne sürülmektedir. Lakin, bu aktifliklerin nasıl yapıldığı kaynaklardan tam olarak anlaşılamamaktadır.
Otizmdeki en temel yetersizlik alanlarından biri toplumsal etkileşim olduğu için, ilişki-temelli prosedürler uygulamacılara ve ailelere cazibeli gelebilmektedir. Lakin, bu uygulamaların tesirlerini gösteren çalışmalar hadise örneklerinin ya da betimsel çalışmaların ötesine geçmemektedir. ötürüsıyla, tesirleri deher neysel araştırmalarla gösterilmedikçe, bu formları bilimsel destekli kabul etmek olanaksızdır.
Metodun Değerlendirmesi:
Orta: Bu metodun otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırmalar çok sonludur
Toplumsal Hikayeler
Toplumsal hikayeler (socialstories), eğitimci Carol Gray tarafınca çocukların eğitiminde kullanılmak üzere 1991 yılında geliştirilmiştir. Toplumsal hikayeler hazırlanırken, okuma-yazma bilen çocuklarda sıradan cümlelerden, okuma-yazma bilmeyen çocuklarda da fotoğraflardan yararlanılarak hikayeler hazırlanır. Hazırlanan hikayeler çocuklara toplumsal ortamlarda ne yapmaları gerektiğini anlatır. Toplumsal hikayeler ile aşikâr toplumsal maharetleri öğrenen çocuk hikayenin sahibi olmalıdır; yani hikaye onun için yazılmış olmalıdır.
Bu hikayelerin birçok toplumsal davranışın ortasındaki “nasıl”ı ve birtakım “niçin”leri açıklamaktadır. Her hikaye, çocuğun anlamakta kuvvetlik çektiği durum hakkında detaylı bilgi vererek başlar. daha sonra hikayenin nerede geçtiği, kimlerin olduğu, çekilen zorluğun tabiatı ve gerçek hayatta ne olduğu hikayeye dahil edilir. “Genelde” ya da “yapmayı, etmeyi deneyeceğim” kelamları cümlelerde kesin kelamlar yerine tercih edilir. Bunun niçini yanılgı yahut istisnaya da yer vermektir. Zira otizmli çocuk kendisine söyleneni anladıktan daha sonra kuralda yapılacak bir değişikliği ya da uyarlamayı kabul etmekte hayli zorlanır.
Toplumsal hikayelerin otizmli çocuk davranışları üstündeki tesirlerini gösteren deher neysel araştırma bulguları kâfi düzeydeydin
Tekniğin Değerlendirmesi:
Orta: Bu usulün otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırmalar çok sonludur
Kolaylaştırılmış İrtibat
Yardımlı irtibat olarak da bilinen kolaylaştırılmış bağlantı (FC: Facilitated Communication), sözel irtibat kuramayan otizmli çocuklarla kullanılan bir alternatif bağlantı metodudur. Bu usul, çocuğun bildirisinin, biryardımcınm fizikî takviyesiyle yazılı hale getirilmesidir. Yardımcı, çocuğun elinden ya da bileğinden tutarak çocuğun klavye üzerinde yazı yazmasına yardımcı olur. Kimi sistemlerde çocuğun yazdıkları kelamlı hale dönüşür. Bu metodun kullanılabilmesi için otizmli çocuğun okuma-yazma bilmesi gerekir. Yardımcının çocukla direkt kontağı olduğu için, istemeden de olsa bağlantısı etkileyebileceği, çocuğu kendi doğrultusunda yönlendirebileceği, bu bağlantı usulünün şiddetle eleştirilmesine niye olmuştur. Yapılan araştırmalarda, çocuğu tanımayan yardımcıların takviyesiyle manalı cümleler üretilemediğini göstermektedir. ötürüsıyla, yazılan iletilerin çocuktan hayli yardımcıya ilişkin olduğu düşünülmektedir.
1994 yılında Amerikan Psikologlar Birliği bu yolun bilimsel olmadığı tarafında bir görüş yayımlamıştır. Günümüzde, bu bahiste daha fazla araştırma yapılmasına gerek olmadığı zira yapılan araştırmaların metodun etkisizliğini göstermede ikna edici olduğu kabul edilmektedir.
Formülün Değerlendirmesi:
Zayıf: Bu usulün otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırma çabucak hemen yoktur ya da yapılan deher neysel araştırmalar bu usulün otizmli çocuklar üzerinde rastgele bir olumlu tesiri olmadığını göstermiştir.
Duyusal Bütünleştirme Terapisi
Duyusal bütünleştirme (SI: Sensory Integration) terapisi, otizmli çocuklarda duyu organlarının sağladığı ayrıntıları algılama, sürece ve anlamlandırma yeteneğinde birtakım problemler olduğunu var iseyar. ötürüsıyla, bu sıkıntıları gidererek ve duyusal bütünleştirme yeteneğini geliştirerek zihinsel fonksiyonları artırıp, davranış sıkıntılarını azaltmayı gayeler.
Ekseriyetle uğraşı terapistleri tarafınca yürütülen duyusal bütünleştirme aktiflikleri içinde; bedeni fırçalamak, dizleri ve dirsekleri sıkıştırmak, hamakta sallanmak vb. sayılabilir. Birde, duyu diyeti ismi verilen uygulamalar kelam konusudur. Duyu diyetine örnek olarak beden çorabı ya da yüklü yelek giymek verilebilir.
Duyusal bütünleştirme otizm alanında 1970’lerden bu yana yaygın olarak kullanılmaktadır. Lakin, çabucak hemen kâfi bilimsel desteğe sahip değildir. Yapılan kapsamlı bir araştırma derlemesi, ikna edici deher neysel araştırma bulgusu eksikliğine işaret etmektedir (Baranek, 2002).
Prosedürün Değerlendirmesi:
Zayıf: Bu sistemin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırma çabucak hemen yoktur ya da yapılan deher neysel araştırmalar bu usulün otizmli çocuklar üzerinde rastgele bir olumlu tesiri olmadığını göstermiştir
İşitsel Bütünleştirme Terapisi
İşitsel bütünleştirme terapisi (AİT: Auditoıy Integration Training) ıgöo’lı senelerda Berard tarafınca Fransa’da geliştirilmiş olup, çabucak sonrasındaları Tomatis, Earobics, Fast for Words üzere isimlerle de uygulanmaya başlamıştır. İşitsel bütünleştirme terapisinin başında çocuğun hangi frekanslara karşı çok hassas olduğu belirlenir ve terapi seanslarında bu frekanslardan arındırılmış olan müzikler çocuğa kulaklıklardan dinletilir. Bu tekniğin kimi seslere ait çok hassasiyeti ve davranış problemlerini azalttığı tarafında araştırmalar olduğu üzere, işe yaramadığı ya da davranış meselelerini artırdığı tarafında de araştırmalar vardır.
Altı deher neysel araştırmanın bilgilerini tekrar inceleyerek 2006 yılında bir sistematik derleme çalışması yürüten Sinha ve arkadaşları, bu araştırmalarda çeşitli yöntemsel meseleler olduğu kararına ulaşmışlardır. ötürüsıyla, işitsel bütünleştirme terapisinin otizmli çocuklar üstündeki tesirlerinin çabucak hemen bilimsel temele dayanmadığına karar vermişlerdir.
Tekniğin Değerlendirmesi:
Zayıf: Bu prosedürün otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırma çabucak hemen yoktur ya da
Müzik Ve Dans Terapisi
Müzik terapisi birlikte müzik söyleme, enstrüman çalma ve müziğe dansla eşlik etme aktiflikleri aracılığıyla sertifikalı terapistler tarafınca uygulanan terapi usulüdür. Otizmli çocuklarda müzik terapisinden umulan faydalar şöyleki sıralanabilir:
Duygusal bağ kurma: Müzik terapisinde yer alan aktifliklerin çocuğun terapistle
ve diğerleriyle duygusal bağ geliştirmesine yardımcı olması beklenir.
Sözel ve bedensel lisanın kullanmasını artırma: Müziğin irtibat isteklerini artırması beklenir.
Davranış meselelerini azaltma: Enstrüman kullanması ve dans sırasında çocuğa
görsel, dokunsal ve işitsel uyaranlar bir arada ulaşır. Bu uyarılmanın çocuğun ince
ve kaba devinsel gelişmenini artırabileceği, kendisinin farkına varmasını
kolaylaştırabileceği ve uygun olmayan davranışlarını azaltabileceği düşünülür.
Muvaffakiyet hissini yaşatma: Enstrüman çalmak, müzik söylemek ya da dans etmek çocuğun muvaffakiyet duygusu yaşamasını sağlayabilir.
Müzik terapisinin otizmli çocuklar üstündeki tesirlerini gösteren çalışmaların birçok deher neysel olmayan çalışmalardır. Lakin, müzik terapisinin olumlu tesirleri bir meta-analizi (yayımlanmış çalışmaların datalarının bir daha analizi) araştırmasıyla da gösterilmiştir
Tekniğin Değerlendirmesi:
Orta: Bu yolun otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırmalar çok sonludur.
Sanat Terapisi
Sanat terapisinde; fotoğraf, seramik, heykel vb. plastik sanatların bireyin kendini söz etmesine aracılık ederek bireyin duygusal olarak rahatlamasını sağlaması hedeflenir. Öbür bir deyişle, sanat terapisi, bireyin diğer yollarla tabir edemediği his ve niyetlerinin sanatsal üretimlerle açığa çıkmasını sağlamaya çalışır.
Sanat şemsiyesi altındaki rastgele bir terapi formülünün ana gayesi, estetik tarafın yaşanması ve ortaya çıkabilmesi için inançlı ve yargılamayan bir ortamın oluşturulmasıdır. Sanatsal aktifliğin tabiatı, aktif biçimde bir obje ile uğraşmayı, risk almayı ve bireyin kendini söz etmesini içermektedir.
Sanat yapılırken; prosedürlerin ve hacmin bilişsel gelişime; renklerin, kokuların ve dokuların duyulara; genel sürecin ise fizikî uyuma faydası olduğu var iseyılır. bu biçimdece, hem estetik farkındalığın, birebir vakitte çeşitli hünerlerin gelişmesi beklenir. Sanatın, çocuğu cesaretlendirerek, onu teşvik ederek bağlantı yolunu açacağı umut edilir.
Otizmli çocuklarda sanat terapisinin tesirlerini araştıran araştırmalara muhtaçlık vardır.
Sistemin Değerlendirmesi:
Zayıf: Bu sistemin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırma çabucak hemen yoktur ya da yapılan deher neysel araştırmalar bu usulün otizmli çocuklar üzerinde rastgele bir olumlu tesiri olmadığını göstermiştir.
Drama Terapisi
Drama terapisinde gaye, sahne sanatlarında yer alan rol oynama, hikaye anlatma vb. aktiflikleri kullanarak bireylerin duygusal gelişimlerine ve kendilerini tabir etmelerine katkıda bulunmaktır. Drama terapisi sırasında uygun olmayan davranışlar da çeşitli yaratıcı hareketlere dönüştürülmeye çalışılır. Terapiden beklenen faydalardan biri de bireyin yaratıcı kapasitesine ulaşmasına yardım etmektir. Birtakım oyun biçimleriyle objeleri araç olarak kullanarak, beşerlerle münasebet kurmak geliştirilmeye çalışılır.
Otizmli çocuklarda drama terapisinin tesirlerini araştıran araştırmalara muhtaçlık vardır.
Prosedürün Değerlendirmesi:
Zayıf: Bu sistemin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırma çabucak hemen yoktur ya da yapılan deher neysel araştırmalar bu metodun otizmli çocuklar üzerinde rastgele bir olumlu tesiri olmadığını göstermiştir.
Yunuslarla Terapi
Yunuslarla etkileşim terapisi (DAT: Dolphin-Assisted Therapy) olarak da bilinen yunuslarla terapi; ABD, İsrail, Rusya ve Meksika başta olmak üzere bir epeyce ülkede ve Türkiye’de yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu hedefle açılan terapi merkezlerinin sayısı süratle artmaktadır. Bu merkezlerde otizmli çocuklar evvel iskeleden, ondan sonrasında ise suyun içine girerek yunuslarla etkileşmektedir.
Yunuslarla terapinin çeşitli mani kümesinden çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğu tarafında çeşitli araştırmalar vardır ve bunların bir kısmı deher neysel araştırma olarak yürütülmüştür. Lakin uzmanlar, bu araştırmaların tümünde epeyce önemli yöntemsel yanılgılar olduğu konusunda birleşmektedir. ötürüsıyla, bilimsel etraflarda, yunuslarla terapinin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirlerini gösteren muteber deher neysel araştırma bulgusu olmadığı görüşü yüklüdür.
Üstte belirtilen konulara ek olarak, yunuslarla yürütülen terapi çalışmaları çevreci örgütlerin de reaksiyonunu çekmektedir. bir epeyce çevreci örgüt, yunuslar üzerinden bu türlü para kazanılmasına şiddetle karşı çıkmakta ve yunusların özgürlüklerine kavuşturulması için kampanyalar yürütmektedir.
Usulün Değerlendirmesi:
Zayıf: Bu tekniğin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırma çabucak hemen yoktur ya da yapılan deher neysel araştırmalar bu usulün otizmli çocuklar üzerinde rastgele bir olumlu tesiri olmadığını göstermiştir.
Cet Binme Terapisi
Cet binme terapisi (hippoterapi), başta Almanya olmak üzere bir fazlaca ülkede, çeşitli mani kümesinden çocuklarla yaygın olarak kullanılmaktadır. Cet binme terapisinin temel maksadı binicilik maharetleri kazandırmak değil, cet binmenin sağlayacağı duyusal ve devinsel girdilerden yararlanılmasını sağlamaktır. Cet binme terapisinin yöneldiği en yaygın mani kümesi serebral palsili çocuklardır.
Öte yandan, otizmli çocuklarla yürütülen cet binme terapisi çalışmaları da süratle yaygınlaşmaktadır. Lakin, yayımlanan araştırmaların neredeyse hiç birinde otizmli çocuklaryer almamıştır.
Serebral palsili çocuklarla yürütülen çalışmaların sonuçları ise, birtakım devinsel marifetlerde olumlu tesirler görüldüğü tarafındadır. Fakat, daha denetimli deher neysel araştırmalara gereksinim olduğu da bir gerçektir.
Sonuç olarak, cet binme terapisi ismi altında yapılan aktifliklerin otizmli çocuklarda, hobi ötesinde bir faydası olduğunu öne sürmek olanaksızdır.
Yolun Değerlendirmesi:
Zayıf: Bu tekniğin otizmli çocuklar üzerinde olumlu tesirleri olduğunu gösteren deher neysel araştırma çabucak hemen yoktur ya da yapılan deher neysel araştırmalar bu yolun otizmli çocuklar üzerinde rastgele bir olumlu tesiri olmadığını göstermiştir.
Psikiyatrik Tedavi biçimleri
Otizmli çocukların çok hareketlilik,