A
admin
Guest
* Prof. Dr. Ali İzzet Tekcan
* Prof. Dr. Ayşe Gürel
* Boğaziçi Üniversitesi Öğretim Üyesi
Türkiye’de üniversitelerin gerçekte ne kadar yalnız olduğu bu sıkıntı vakit içinderda daha da gözle görülür hale geldi. Bu durum, Sayın Fatih Altaylı’nın 6 Eylül 2021 tarihindeki, yüz yüze eğitime dönüşü husus alan “Bakanlıktan karar, YÖK’den mugalata” başlıklı yazısında da epeyce hoş özetlenmişti [1]. O yazıdan iki gün daha sonra YÖK Lideri Sayın Erol Özvar, Anadolu Ajansına verdiği mülakatta ve öbür basın duyurularında, YÖK’ün, Eylül sonundan itibaren başlayacak akademik yılda üniversitelerde yüz yüze eğitime geçişle ilgili yaptıkları hakkında bilgi verdi [2–7].
Bu beyanatlarda bir taraftan “üniversitelerimizde artık eğitim-öğretim yüz yüze yapılacak” katılığında sözler kullanılırken öbür taraftan “…salgının seyrine, üniversitelerin kaynak ve ihtiyaçlarına bakılırsa yükseköğretim kurumlarımız tarafınca gerektiğinde program özelinde yüz yüze ve çevrim içi eğitim öğretim yapılabilecektir” vurgusu ile üniversitelerde uygulama farklılığı olabileceği tabir edildi. Sıhhat tedbirlerine ait olarak da maske, uzaklık, havalandırma üzere genel önlemler tekrar edildi. Bunları biraz daha detaylandıran Ağustos 2021 tarihindeki iki rehber de 3 Eylül tarihindeki bir basın duyurusu ile YÖK web sayfasında yer aldı [8].
YÖK’ün pandeminin birinci yılını son derece başarılı geçirdiği söylenebilir. O periyotta pek süratli ve tesirli kararlar aldı, üniversite idareleri ile açık bağlantı kanalları kurdu. Bir YÖK Yürütme Şurası üyesinin son derece dirayetli, anlayışlı ve tesirli süreç idaresi yardımıyla o devirde çevrim içi eğitime geçiş, bilhassa âlâ yönetilen üniversitelerde eğitim-öğretim bağlamında az hasarla atlatıldı.
Artık, yüz yüze eğitime geçiş konusunda YÖK’ün çerçeve unsurları belirlemekle yetinerek, sorumluluğu üniversitelerin üst konseylerine bırakmaya devam etmesi, üniversitelerin kendi ihtiyaç ve anlayışlarına bakılırsa hareket etmelerini sağlayacak olumlu ve yerinde adımlar. Lakin, YÖK’ün yüz yüze eğitim sonucunı almakta geç kalması ve üniversiteleri hür bırakırken bu kararla çelişen kimi sonlar koyması bu geçişi olabileceğinden daha sıkıntılı hale getirdi.
YÖK geç mi kaldı?
Bildiğimiz kadarı ile YÖK’ün yüz yüze eğitime geçiş konusundaki birinci açıklaması, 15 Ağustos’ta, yani eğitim-öğretim yılının başlamasından yaklaşık altı hafta evvel yaptığı bir paragraflık bir basın duyurusundan ibaret [4]. Açıklamadan yer alan “yüz yüze eğitime başlamak için gerekli çalışmalarımız yürütülmektedir” sözünde bahsedilen çalışmaların neler olduğu, kılavuz güncellemenin ötesinde nelerin yapıldığı, bu çalışmaların ne vakit başladığını bilmiyoruz. Üniversitelere yol gösterecek iki kılavuz da hayli geç bir noktada (üniversiteler açılmadan yalnızca 1 ay önce) yayınlandı. olağan olarak, 15 Ağustos öncesinde yapılmış olanlar üniversite idareleri ile paylaşılmış, onlara karar olarak iletilmiş olabilir. O denli ise de, bu kararların da YÖK tarafınca daha geniş biçimde duyurulması bundan daha sonraki süreçte yol gösterici olacaktır.
Dünyanın rastgele bir seçkin üniversitesinde yüz yüze eğitime geçiş sonucunın, eğitim yılı başlamadan yalnızca bir ay evvelce alınması pek düşünülemez. Türkiye’de yükseköğretim sistemini yönettiği düşünülen kurum olarak YÖK’ün de bir yandan milletlerarası akademik toplulukta pandeminin bu devrinde yapılanları izlerken, bir yandan da ülkemizde bu tarafta gittikçe artmakta olan toplumsal talebin farkına varması ve yüz yüze eğitime geçiş için daha erken planlama yapıp, üniversitelere ayrıntılı hazırlıkları için destekleyici ve yol gösterici olması beklenirdi.
Natürel, üniversitelerin de YÖK’ü beklemesine gerek yoktu. Dünyanın her yerinde üniversiteler, bilimsel bilgilere dayanarak kendi ülke ve üniversitelerindeki şartları göz önüne alarak birtakım öngörülerle yüz yüze yahut karma eğitim için vaktinde planlamalar yaptı. Örneğin, Sayın Özvar’ın yakından tanıdığı Harvard Üniversitesi Eylül’de büsbütün yüzyüze eğitime ve yerleşke hayatına başlayacağını altı ay evvelinde, Mart ayında duyurmuş. Türkiye’deki üniversitelerin yüz yüze eğitime geçiş için aldıkları Senato kararlarına bakarsanız, en esaslı devlet üniversitelerinin bile bu kararlarını, YÖK duyurusundan daha sonra yani Ağustos sonu/Eylül başı aldıkları görülüyor [9–10]. olağan olarak, YÖK’ten karar gelmesini beklemeyen yahut resmi sonucu geç almakla birlikte yüz yüze eğitime geçiş simülasyonları yapıp öncesinden çok önemli hazırlık yapan üniversitelerimiz var. Bu üniversitelerin somut plan ve çalışmalarının, örnek niteliğinde, YÖK tarafınca derlenip üniversitelerin paydaşları ve kamuoyu ile paylaşılması geçiş sürecine verebileceği değerli bir katkı olurdu.
YÖK’ün %40 kuralı
YÖK, yüz yüze eğitim konusunda üniversiteleri özgür bırakır üzere görünürken, bir yandan da ısrarla % 40 kuralının uygulanmasını istemekte. Olağan dünya koşullarında uygulanabilir olan fakat pandemi şartlarında – sıhhat tedbirleri ile bütünleşik olarak uygulanması gerektiğinden – gerçek bir kaos ortaya çıkarması beklenen bu kuraldaki %40’ın neyi tabir ettiği de YÖK tarafınca tam netleştirilemedi. Kimi beyanatlarda, bu oranın, bir üniversitedeki tüm derslerin en çok %40’ının çevrim içi olabilmesi ya da her dersin en çok %40’ının çevrim içi yapılabilmesi manasına geldiği tabir edilirken [3], Ağustos’ta yayınlanan kılavuzda “bir programda yer alan ve mezuniyet için alınması gereken toplam AKTS kredisinin ya da öğrencinin alması gereken toplam ders sayısının %40’ı” (Madde 11) biçiminde tanımlanıyor [11]. Bu muğlak %40 kuralını uygulamaya çalışmak, hele pandemi şartlarında göz önüne alınması gereken fiziki kısıtlar ve sıhhat tedbirleri de düşünüldüğünde hayli gerçekçi değil. Bu kural çerçevesinde karma eğitimin kotarılması, fakat epey önce yapılmış bir dizi altyapı planlaması ve yatırımı ile mümkün olabilirdi. bir daha epey geç kalınmış bir durum.
Özet olarak, YÖK’ün bu kuvvetli periyotta uygulanması fazlaca sıkıntı olan yapay kurallarda ısrar etmeyip, üniversitelerin, kendi eğitim-öğretim süreçlerini, üniversite içi parametrelere bakılırsa özgürce planlayabilmelerine ve çevrim içi eğitim oranı konusunda üniversite senatolarının serbestçe karar alabilmelerine imkan tanıması en doğrusu olurdu. Çünkü, öğrencilere karşı birincil derecede sorumlu olan da YÖK değil, üniversiteler.
YÖK üniversitelerin ne kadar hazır olduğundan nitekim haberdar mı?
Kamuoyu, üniversitelerin yüz yüze eğitime ne kadar hazır olduğunu bilmese de, YÖK’ün bilmesi gerekir. Lakin bunun hiç de bu biçimde olmadığını, YÖK Başkanı’nın 26 Ağustos’ta İstanbul’daki üniversite rektörleri ile yaptığı görüşmede söylemiş oldukleri açıkça ortaya koyuyor. Burada Sayın Özvar üniversitelerde “…derslikler, kantinler, kütüphaneler ve öteki toplumsal toplanma ortamlarının elden geçirilip öğretime hazır hale getirildiğini, üniversite idarelerinin öğrenci sayısı ve alt yapılarına nazaran risk değerlendirmelerini ve programlarını yaptığını…” söylemiş [5]. 2 Eylül tarihindeki bir habere göre de “Üniversitelerimiz şu anda hangi derslerini yüzyüze, hangi derslerini online yapacağını belirlemiştir” biçiminde beyanat vermiş [6]. Anlaşılan, Sayın Başkan’a giden bilgi akışında sorun var zira yüz yüze eğitime hazırlık açısından durumunu hayli güzel bildiğimiz, son dokuz ayda YÖK’ün de açık dayanağına sahip iki rektör tarafınca yönetilmiş Boğaziçi Ünivesitesi’ne baktığımızda durumun söylendiği üzere olmadığı çabucak görülebilir.
Boğaziçi Üniversitesi’nde Sayın Özvar’ın kelamını ettiği üzere elden geçirilen ve şartları güzelleştirilen derslik, kantin, kütüphane ve toplumsal ortam mevcut değil. En azından öğretim üyeleri olarak bizler, bu müddet ortasında atanan iki rektör periyodunda çevrim içi yahut yüz yüze eğitim konusunda kayda bedel bir güzelleştirme ve hazırlık yapıldığını gözlemlemedik. Karma eğitim için gerekli olan teknolojik altyapı bağlamında pandeminin birinci devirlerinde 2020 yılı ortasında yapılmış çalışmaların üzerine eklenen bir şey yok.
Bir diğer basın duyurusuna göre Sayın Özvar pandemi ortamında üniversitelerin bir öbür misyonunun “eğitim-öğretim süreçlerini kaliteden ödün vermeden, tabir yerindeyse bir kalite vizyonu ile takip etmek…” olduğunu da söylemiş [7]. bir daha Boğaziçi’ne bakalım:
Sayın Özvar’ın söylemiş olduklerinin aksine, üniversite tarihinde birinci sefer, derslerin başladığı güne kadar bile netleşmemiş, tartışılan ders programları (saatler, derslikler, yöntem) vardı. Kısımların, pandemi devri şartlarını göz önüne alarak, uzunca bir süre evvel hazırladığı ders programları, bir rektör yardımcısı tarafınca ünitelerden giden tüm talep, rica ve ihtarlara karşın eğitimin başlamasına bir hafta kala hallaç pamuğu üzere atılarak YÖK’ün isteklerine uygun bir program haline getirilmeye çalışıldı.
Bu süreçte, tek bir kişi trafından oluşturulan anlaşılamaz bir algoritma ile mecburî dersler birbirleriyle çakışır hale geldi; akşam 19:00 daha sonrasına dersler konuldu; yüksek sayıda öğrencisi olan birtakım derslerin biroldukça saati, aralık ve havalandırma kurallarına uygun büyüklükte kâfi sınıf olmamasına karşın yüz yüze olacak biçimde değiştirildi; kısımların bakılırsace az sayıda öğrenci ile yüz yüze yapılmasını planladığı biroldukça ders çevrim içine dönüştürüldü.
Eğitim-öğretimin başladığı şu günlerde hala birtakım belirsizlikler devam ediyor. Sınıf ortamı ve gerekli teknolojik altyapı konusunda dokuz aydır bir yatırım yapılmadığından, gerçek bir karma eğitimin yakın vakitte başlaması da pek mümkün gözükmüyor.
Bunun da ötesinde bu akademik kararları alması gereken Üniversite Senatosu büsbütün sürecin haricinde bırakıldı. Tüm akademik kararlar tek bir rektör yardımcısı tarafınca alındı. Kastedilen “kalite vizyonu” bu olmasa gerek.
Eğitim kalitesini bir yana bırakın, günlük vefat sayısının 200’ün, hadise sayısının 25000’in üzerinde seyrettiği, Sıhhat Bakanı Sayın Fahrettin Koca’nın yeni olayların yarısından fazlasının 30 yaş altı bireyler olduğunu söylemiş olduği bir ortamda yüz yüze eğitime geçiş çalışmalarının bu derece ciddiyetsiz yapılıyor olmasının sorumluluğunu kim alacak? Eminiz Sayın Özvar, Boğaziçi Üniversitesi üzere Türkiye’nin en beğenilen üniversitelerinden birinin maruz bırakıldığı bu karmaşaya dair gerçek bilgilendirilse, beyanatlarında, üniversitelerde hazırlıkların tamamlandığını ve tüm önlemlerin alındığını bu kadar kesin tabirlerle söylemeyi tercih etmezdi.
Bir buçuk yıldır yaşadığımız pandemi periyodu sürerken, tüm üniversitelerde öğrenci ve öğretim elemanlarının bir an evvel yüz yüze eğitime geçmek, yerleşkelerinde, ofislerinde, sınıflarında, yurtlarında olmak istediği fazlaca açıktır. Lakin, bunun kısmen ya da büsbütün olabilmesi için uygun ortam ve şartları sağlamak, öğrenci, öğretim üyesi ve idari işçisini bu konularda detaylı ve inanç verici formda bilgilendirmek de üniversite idarelerinin bakılırsavidir.
Bundan daha sonra ne yapılabilir?
Güz 2021 devri Türkiye üniversiteleri için pandemideki en sıkıntı devir olabilir. Kısa bir süre ortasında yüz yüze eğitime geçme teşebbüsleri en azından birtakım üniversiteler için “mış gibi” yapmaktan ibaret kalabilir; bunun sonuçlarını fakat önümüzdeki aylarda anlayabileceğiz. Pekala, bu kadar gecikmiş ve hazırlıksız iken neler yapılabilir?
1. YÖK’ün, kanunla tarifli özerk idare prensipleri çerçevesinde üniversiteleri açık ve kuşkuya yer bırakmayacak halde 2021-2022 akademik yılında eğitim-öğretim usulü ile ilgili planlarında, Senato sonucu alınmış olmak şartı ile, büsbütün hür bıraktığını söz etmesi epey değerli olacaktır. Bu, yalnızca üniversiteleri değil, YÖK’ü de rahatlatır.
2. Güz 2021 devrinde her üniversitedeki olay sayısının Sıhhat Bakanlığı, YÖK ve üniversiteler eşgüdümü ile kamuoyuna duyurulması, yerleşkelerde çalışan ve yaşayanların vaktinde bilgi sahibi olmalarını, kararlarını (derse iştirak, barınma vb.) bu bilgilere dayanarak daha sağlıklı vermelerini sağlayacaktır.
3. Üniversitelerde kalite süreçlerini kıymetlendirmek ve üniversiteleri akredite etmek üzere son derece değerli ve ağır nazaranvleri üstlenmiş olan Yükseköğretim Kalite Heyeti (YÖKAK), çevrim içi eğitim devrinde yaptığı yararlı çalışmaların hayli daha ötesine geçerek, yüz yüze eğitim-öğretime geçiş bağlamında üniversitelerimizi ve üniversite sistemimizi, kapsamlı ve derinlemesine kıymetlendiren bir çalışma yapmalı ve kamuoyu ile paylaşmalıdır. YÖKAK’ın YÖK’den büsbütün bağımsız olması objektif bir kıymetlendirme yapmasına imkan verecektir.
4. Yapılacak bu değerlendirmelerin bir kesimi da üniversitelerin gerçek gayesi olması gereken İlkbahar 2022 devrine ait hazırlıklar olmalıdır. Liyakat ve vizyon sahibi yöneticiler için 3-4 aylık bir süre hakikaten sağlıklı şartlarda kısmen/tamamen yüz yüze eğitim-öğretim yapılabilecek düzenlemeleri gerçekleştirmek için kafidir.
5. Üniversite öğrenci kontenjanlarını nasıl belirlediği aşikâr olmayan YÖK, biroldukça üniversitede kontenjanlar boş kalırken, birtakım üniversitelerin kapasitesinin üzerinde öğrenci almasına niye olan ve başarısızlığı kanıtlanmış kontenjan belirleme usulünden vazgeçmelidir. bir daha Boğaziçi Üniversitesi üzerinden bir örnek vermek gerekirse, YÖK, üniversitenin öğrenci kontenjanını, pandemi koşullarında yüz yüze eğitime geçilen 2021-2022 öğretim yılında bile arttırmıştır.
Bu nasıl bir kalite vizyonu ile açıklanabilir? Bu kontenjanları belirlerken, pandemi sürecinde yurt ve derslik kapasitelerinin en az %50 azalacağını nasıl öngörmemiş olabilir? YÖK, tesiri sürmesi mümkün pandemi şartlarını kıymetlendirerek, yıllardır koşullarını zorladığı üniversitelerin kontenjanlarını bir an evvelden üniversitelerin talep ettiği seviyeye indirmelidir. Bunu yaparken, “gelişmeye açık” biroldukça üniversiteyi akademik açıdan güçlendirip atıl yatırımları harekete geçirecek stratejiler de geliştirmelidir.
6.
Kaynakça
1. https://www.haberturk.com/yazarlar/fatih-altayli-1001/3183152-bakanliktan-karar-yok-ten-mugalata
2. https://www.aa.com.tr/tr/vg/video-galeri/yok-baskani-ozvar-universitelerde-yuz-yuze-egitimin-detaylarini-aaya-acikladi/0
3. https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2021/yok-baskani-ozvar-dan-yuz-yuze-egitime-iliskin-aciklamalar.aspx
4. https://basin.yok.gov.tr/AciklamaBelgeleri/2021/08-2021-2022-egitim-yili-verilecek-egitime-iliskin-aciklama.pdf
5. https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2021/yok-baskani-erol-ozvar-ilk-kez-universite-rektorleri-ile-bir-araya-geldi.aspx
6. https://www.sabah.com.tr/gundem/2021/09/02/universitelerde-yuz-yuze-egitim-olacak-mi-universitelerde-yuz-yuze-egitim-ne-zaman-baslayacak-2021?paging=4
7. https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2021/yok-baskani-ozvar-istanbul-daki-universitelerin-rektorleri-ile-bir-araya-geldi.aspx
8. https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2021/yok-ten-covid-19-tedbirlerine-yonelik-uygulama-rehberleri.aspx
9. https://haberler.itu.edu.tr/haberdetay/2021/09/02/i-tu-2021-2022-akademik-yili-guz-yariyilinda-uygulanacak-egitim-ogretim-yontemi-esaslari
10. https://www.yildiz.edu.tr/haberler/9/2021/7468/2021-2022-Güz-Yarıyılı
11. https://www.yok.gov.tr/Documents/Yayinlar/Yayinlarimiz/2021/kuresel-salginda-egitim-ve-ogretim-sureclerine-yonelik-uygulamalar-kilavuzu-2021.pdf
* Prof. Dr. Ayşe Gürel
* Boğaziçi Üniversitesi Öğretim Üyesi
Türkiye’de üniversitelerin gerçekte ne kadar yalnız olduğu bu sıkıntı vakit içinderda daha da gözle görülür hale geldi. Bu durum, Sayın Fatih Altaylı’nın 6 Eylül 2021 tarihindeki, yüz yüze eğitime dönüşü husus alan “Bakanlıktan karar, YÖK’den mugalata” başlıklı yazısında da epeyce hoş özetlenmişti [1]. O yazıdan iki gün daha sonra YÖK Lideri Sayın Erol Özvar, Anadolu Ajansına verdiği mülakatta ve öbür basın duyurularında, YÖK’ün, Eylül sonundan itibaren başlayacak akademik yılda üniversitelerde yüz yüze eğitime geçişle ilgili yaptıkları hakkında bilgi verdi [2–7].
Bu beyanatlarda bir taraftan “üniversitelerimizde artık eğitim-öğretim yüz yüze yapılacak” katılığında sözler kullanılırken öbür taraftan “…salgının seyrine, üniversitelerin kaynak ve ihtiyaçlarına bakılırsa yükseköğretim kurumlarımız tarafınca gerektiğinde program özelinde yüz yüze ve çevrim içi eğitim öğretim yapılabilecektir” vurgusu ile üniversitelerde uygulama farklılığı olabileceği tabir edildi. Sıhhat tedbirlerine ait olarak da maske, uzaklık, havalandırma üzere genel önlemler tekrar edildi. Bunları biraz daha detaylandıran Ağustos 2021 tarihindeki iki rehber de 3 Eylül tarihindeki bir basın duyurusu ile YÖK web sayfasında yer aldı [8].
YÖK’ün pandeminin birinci yılını son derece başarılı geçirdiği söylenebilir. O periyotta pek süratli ve tesirli kararlar aldı, üniversite idareleri ile açık bağlantı kanalları kurdu. Bir YÖK Yürütme Şurası üyesinin son derece dirayetli, anlayışlı ve tesirli süreç idaresi yardımıyla o devirde çevrim içi eğitime geçiş, bilhassa âlâ yönetilen üniversitelerde eğitim-öğretim bağlamında az hasarla atlatıldı.
Artık, yüz yüze eğitime geçiş konusunda YÖK’ün çerçeve unsurları belirlemekle yetinerek, sorumluluğu üniversitelerin üst konseylerine bırakmaya devam etmesi, üniversitelerin kendi ihtiyaç ve anlayışlarına bakılırsa hareket etmelerini sağlayacak olumlu ve yerinde adımlar. Lakin, YÖK’ün yüz yüze eğitim sonucunı almakta geç kalması ve üniversiteleri hür bırakırken bu kararla çelişen kimi sonlar koyması bu geçişi olabileceğinden daha sıkıntılı hale getirdi.
YÖK geç mi kaldı?
Bildiğimiz kadarı ile YÖK’ün yüz yüze eğitime geçiş konusundaki birinci açıklaması, 15 Ağustos’ta, yani eğitim-öğretim yılının başlamasından yaklaşık altı hafta evvel yaptığı bir paragraflık bir basın duyurusundan ibaret [4]. Açıklamadan yer alan “yüz yüze eğitime başlamak için gerekli çalışmalarımız yürütülmektedir” sözünde bahsedilen çalışmaların neler olduğu, kılavuz güncellemenin ötesinde nelerin yapıldığı, bu çalışmaların ne vakit başladığını bilmiyoruz. Üniversitelere yol gösterecek iki kılavuz da hayli geç bir noktada (üniversiteler açılmadan yalnızca 1 ay önce) yayınlandı. olağan olarak, 15 Ağustos öncesinde yapılmış olanlar üniversite idareleri ile paylaşılmış, onlara karar olarak iletilmiş olabilir. O denli ise de, bu kararların da YÖK tarafınca daha geniş biçimde duyurulması bundan daha sonraki süreçte yol gösterici olacaktır.
Dünyanın rastgele bir seçkin üniversitesinde yüz yüze eğitime geçiş sonucunın, eğitim yılı başlamadan yalnızca bir ay evvelce alınması pek düşünülemez. Türkiye’de yükseköğretim sistemini yönettiği düşünülen kurum olarak YÖK’ün de bir yandan milletlerarası akademik toplulukta pandeminin bu devrinde yapılanları izlerken, bir yandan da ülkemizde bu tarafta gittikçe artmakta olan toplumsal talebin farkına varması ve yüz yüze eğitime geçiş için daha erken planlama yapıp, üniversitelere ayrıntılı hazırlıkları için destekleyici ve yol gösterici olması beklenirdi.
Natürel, üniversitelerin de YÖK’ü beklemesine gerek yoktu. Dünyanın her yerinde üniversiteler, bilimsel bilgilere dayanarak kendi ülke ve üniversitelerindeki şartları göz önüne alarak birtakım öngörülerle yüz yüze yahut karma eğitim için vaktinde planlamalar yaptı. Örneğin, Sayın Özvar’ın yakından tanıdığı Harvard Üniversitesi Eylül’de büsbütün yüzyüze eğitime ve yerleşke hayatına başlayacağını altı ay evvelinde, Mart ayında duyurmuş. Türkiye’deki üniversitelerin yüz yüze eğitime geçiş için aldıkları Senato kararlarına bakarsanız, en esaslı devlet üniversitelerinin bile bu kararlarını, YÖK duyurusundan daha sonra yani Ağustos sonu/Eylül başı aldıkları görülüyor [9–10]. olağan olarak, YÖK’ten karar gelmesini beklemeyen yahut resmi sonucu geç almakla birlikte yüz yüze eğitime geçiş simülasyonları yapıp öncesinden çok önemli hazırlık yapan üniversitelerimiz var. Bu üniversitelerin somut plan ve çalışmalarının, örnek niteliğinde, YÖK tarafınca derlenip üniversitelerin paydaşları ve kamuoyu ile paylaşılması geçiş sürecine verebileceği değerli bir katkı olurdu.
YÖK’ün %40 kuralı
YÖK, yüz yüze eğitim konusunda üniversiteleri özgür bırakır üzere görünürken, bir yandan da ısrarla % 40 kuralının uygulanmasını istemekte. Olağan dünya koşullarında uygulanabilir olan fakat pandemi şartlarında – sıhhat tedbirleri ile bütünleşik olarak uygulanması gerektiğinden – gerçek bir kaos ortaya çıkarması beklenen bu kuraldaki %40’ın neyi tabir ettiği de YÖK tarafınca tam netleştirilemedi. Kimi beyanatlarda, bu oranın, bir üniversitedeki tüm derslerin en çok %40’ının çevrim içi olabilmesi ya da her dersin en çok %40’ının çevrim içi yapılabilmesi manasına geldiği tabir edilirken [3], Ağustos’ta yayınlanan kılavuzda “bir programda yer alan ve mezuniyet için alınması gereken toplam AKTS kredisinin ya da öğrencinin alması gereken toplam ders sayısının %40’ı” (Madde 11) biçiminde tanımlanıyor [11]. Bu muğlak %40 kuralını uygulamaya çalışmak, hele pandemi şartlarında göz önüne alınması gereken fiziki kısıtlar ve sıhhat tedbirleri de düşünüldüğünde hayli gerçekçi değil. Bu kural çerçevesinde karma eğitimin kotarılması, fakat epey önce yapılmış bir dizi altyapı planlaması ve yatırımı ile mümkün olabilirdi. bir daha epey geç kalınmış bir durum.
Özet olarak, YÖK’ün bu kuvvetli periyotta uygulanması fazlaca sıkıntı olan yapay kurallarda ısrar etmeyip, üniversitelerin, kendi eğitim-öğretim süreçlerini, üniversite içi parametrelere bakılırsa özgürce planlayabilmelerine ve çevrim içi eğitim oranı konusunda üniversite senatolarının serbestçe karar alabilmelerine imkan tanıması en doğrusu olurdu. Çünkü, öğrencilere karşı birincil derecede sorumlu olan da YÖK değil, üniversiteler.
YÖK üniversitelerin ne kadar hazır olduğundan nitekim haberdar mı?
Kamuoyu, üniversitelerin yüz yüze eğitime ne kadar hazır olduğunu bilmese de, YÖK’ün bilmesi gerekir. Lakin bunun hiç de bu biçimde olmadığını, YÖK Başkanı’nın 26 Ağustos’ta İstanbul’daki üniversite rektörleri ile yaptığı görüşmede söylemiş oldukleri açıkça ortaya koyuyor. Burada Sayın Özvar üniversitelerde “…derslikler, kantinler, kütüphaneler ve öteki toplumsal toplanma ortamlarının elden geçirilip öğretime hazır hale getirildiğini, üniversite idarelerinin öğrenci sayısı ve alt yapılarına nazaran risk değerlendirmelerini ve programlarını yaptığını…” söylemiş [5]. 2 Eylül tarihindeki bir habere göre de “Üniversitelerimiz şu anda hangi derslerini yüzyüze, hangi derslerini online yapacağını belirlemiştir” biçiminde beyanat vermiş [6]. Anlaşılan, Sayın Başkan’a giden bilgi akışında sorun var zira yüz yüze eğitime hazırlık açısından durumunu hayli güzel bildiğimiz, son dokuz ayda YÖK’ün de açık dayanağına sahip iki rektör tarafınca yönetilmiş Boğaziçi Ünivesitesi’ne baktığımızda durumun söylendiği üzere olmadığı çabucak görülebilir.
Boğaziçi Üniversitesi’nde Sayın Özvar’ın kelamını ettiği üzere elden geçirilen ve şartları güzelleştirilen derslik, kantin, kütüphane ve toplumsal ortam mevcut değil. En azından öğretim üyeleri olarak bizler, bu müddet ortasında atanan iki rektör periyodunda çevrim içi yahut yüz yüze eğitim konusunda kayda bedel bir güzelleştirme ve hazırlık yapıldığını gözlemlemedik. Karma eğitim için gerekli olan teknolojik altyapı bağlamında pandeminin birinci devirlerinde 2020 yılı ortasında yapılmış çalışmaların üzerine eklenen bir şey yok.
Bir diğer basın duyurusuna göre Sayın Özvar pandemi ortamında üniversitelerin bir öbür misyonunun “eğitim-öğretim süreçlerini kaliteden ödün vermeden, tabir yerindeyse bir kalite vizyonu ile takip etmek…” olduğunu da söylemiş [7]. bir daha Boğaziçi’ne bakalım:
Sayın Özvar’ın söylemiş olduklerinin aksine, üniversite tarihinde birinci sefer, derslerin başladığı güne kadar bile netleşmemiş, tartışılan ders programları (saatler, derslikler, yöntem) vardı. Kısımların, pandemi devri şartlarını göz önüne alarak, uzunca bir süre evvel hazırladığı ders programları, bir rektör yardımcısı tarafınca ünitelerden giden tüm talep, rica ve ihtarlara karşın eğitimin başlamasına bir hafta kala hallaç pamuğu üzere atılarak YÖK’ün isteklerine uygun bir program haline getirilmeye çalışıldı.
Bu süreçte, tek bir kişi trafından oluşturulan anlaşılamaz bir algoritma ile mecburî dersler birbirleriyle çakışır hale geldi; akşam 19:00 daha sonrasına dersler konuldu; yüksek sayıda öğrencisi olan birtakım derslerin biroldukça saati, aralık ve havalandırma kurallarına uygun büyüklükte kâfi sınıf olmamasına karşın yüz yüze olacak biçimde değiştirildi; kısımların bakılırsace az sayıda öğrenci ile yüz yüze yapılmasını planladığı biroldukça ders çevrim içine dönüştürüldü.
Eğitim-öğretimin başladığı şu günlerde hala birtakım belirsizlikler devam ediyor. Sınıf ortamı ve gerekli teknolojik altyapı konusunda dokuz aydır bir yatırım yapılmadığından, gerçek bir karma eğitimin yakın vakitte başlaması da pek mümkün gözükmüyor.
Bunun da ötesinde bu akademik kararları alması gereken Üniversite Senatosu büsbütün sürecin haricinde bırakıldı. Tüm akademik kararlar tek bir rektör yardımcısı tarafınca alındı. Kastedilen “kalite vizyonu” bu olmasa gerek.
Eğitim kalitesini bir yana bırakın, günlük vefat sayısının 200’ün, hadise sayısının 25000’in üzerinde seyrettiği, Sıhhat Bakanı Sayın Fahrettin Koca’nın yeni olayların yarısından fazlasının 30 yaş altı bireyler olduğunu söylemiş olduği bir ortamda yüz yüze eğitime geçiş çalışmalarının bu derece ciddiyetsiz yapılıyor olmasının sorumluluğunu kim alacak? Eminiz Sayın Özvar, Boğaziçi Üniversitesi üzere Türkiye’nin en beğenilen üniversitelerinden birinin maruz bırakıldığı bu karmaşaya dair gerçek bilgilendirilse, beyanatlarında, üniversitelerde hazırlıkların tamamlandığını ve tüm önlemlerin alındığını bu kadar kesin tabirlerle söylemeyi tercih etmezdi.
Bir buçuk yıldır yaşadığımız pandemi periyodu sürerken, tüm üniversitelerde öğrenci ve öğretim elemanlarının bir an evvel yüz yüze eğitime geçmek, yerleşkelerinde, ofislerinde, sınıflarında, yurtlarında olmak istediği fazlaca açıktır. Lakin, bunun kısmen ya da büsbütün olabilmesi için uygun ortam ve şartları sağlamak, öğrenci, öğretim üyesi ve idari işçisini bu konularda detaylı ve inanç verici formda bilgilendirmek de üniversite idarelerinin bakılırsavidir.
Bundan daha sonra ne yapılabilir?
Güz 2021 devri Türkiye üniversiteleri için pandemideki en sıkıntı devir olabilir. Kısa bir süre ortasında yüz yüze eğitime geçme teşebbüsleri en azından birtakım üniversiteler için “mış gibi” yapmaktan ibaret kalabilir; bunun sonuçlarını fakat önümüzdeki aylarda anlayabileceğiz. Pekala, bu kadar gecikmiş ve hazırlıksız iken neler yapılabilir?
1. YÖK’ün, kanunla tarifli özerk idare prensipleri çerçevesinde üniversiteleri açık ve kuşkuya yer bırakmayacak halde 2021-2022 akademik yılında eğitim-öğretim usulü ile ilgili planlarında, Senato sonucu alınmış olmak şartı ile, büsbütün hür bıraktığını söz etmesi epey değerli olacaktır. Bu, yalnızca üniversiteleri değil, YÖK’ü de rahatlatır.
2. Güz 2021 devrinde her üniversitedeki olay sayısının Sıhhat Bakanlığı, YÖK ve üniversiteler eşgüdümü ile kamuoyuna duyurulması, yerleşkelerde çalışan ve yaşayanların vaktinde bilgi sahibi olmalarını, kararlarını (derse iştirak, barınma vb.) bu bilgilere dayanarak daha sağlıklı vermelerini sağlayacaktır.
3. Üniversitelerde kalite süreçlerini kıymetlendirmek ve üniversiteleri akredite etmek üzere son derece değerli ve ağır nazaranvleri üstlenmiş olan Yükseköğretim Kalite Heyeti (YÖKAK), çevrim içi eğitim devrinde yaptığı yararlı çalışmaların hayli daha ötesine geçerek, yüz yüze eğitim-öğretime geçiş bağlamında üniversitelerimizi ve üniversite sistemimizi, kapsamlı ve derinlemesine kıymetlendiren bir çalışma yapmalı ve kamuoyu ile paylaşmalıdır. YÖKAK’ın YÖK’den büsbütün bağımsız olması objektif bir kıymetlendirme yapmasına imkan verecektir.
4. Yapılacak bu değerlendirmelerin bir kesimi da üniversitelerin gerçek gayesi olması gereken İlkbahar 2022 devrine ait hazırlıklar olmalıdır. Liyakat ve vizyon sahibi yöneticiler için 3-4 aylık bir süre hakikaten sağlıklı şartlarda kısmen/tamamen yüz yüze eğitim-öğretim yapılabilecek düzenlemeleri gerçekleştirmek için kafidir.
5. Üniversite öğrenci kontenjanlarını nasıl belirlediği aşikâr olmayan YÖK, biroldukça üniversitede kontenjanlar boş kalırken, birtakım üniversitelerin kapasitesinin üzerinde öğrenci almasına niye olan ve başarısızlığı kanıtlanmış kontenjan belirleme usulünden vazgeçmelidir. bir daha Boğaziçi Üniversitesi üzerinden bir örnek vermek gerekirse, YÖK, üniversitenin öğrenci kontenjanını, pandemi koşullarında yüz yüze eğitime geçilen 2021-2022 öğretim yılında bile arttırmıştır.
Bu nasıl bir kalite vizyonu ile açıklanabilir? Bu kontenjanları belirlerken, pandemi sürecinde yurt ve derslik kapasitelerinin en az %50 azalacağını nasıl öngörmemiş olabilir? YÖK, tesiri sürmesi mümkün pandemi şartlarını kıymetlendirerek, yıllardır koşullarını zorladığı üniversitelerin kontenjanlarını bir an evvelden üniversitelerin talep ettiği seviyeye indirmelidir. Bunu yaparken, “gelişmeye açık” biroldukça üniversiteyi akademik açıdan güçlendirip atıl yatırımları harekete geçirecek stratejiler de geliştirmelidir.
6.
Kaynakça
1. https://www.haberturk.com/yazarlar/fatih-altayli-1001/3183152-bakanliktan-karar-yok-ten-mugalata
2. https://www.aa.com.tr/tr/vg/video-galeri/yok-baskani-ozvar-universitelerde-yuz-yuze-egitimin-detaylarini-aaya-acikladi/0
3. https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2021/yok-baskani-ozvar-dan-yuz-yuze-egitime-iliskin-aciklamalar.aspx
4. https://basin.yok.gov.tr/AciklamaBelgeleri/2021/08-2021-2022-egitim-yili-verilecek-egitime-iliskin-aciklama.pdf
5. https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2021/yok-baskani-erol-ozvar-ilk-kez-universite-rektorleri-ile-bir-araya-geldi.aspx
6. https://www.sabah.com.tr/gundem/2021/09/02/universitelerde-yuz-yuze-egitim-olacak-mi-universitelerde-yuz-yuze-egitim-ne-zaman-baslayacak-2021?paging=4
7. https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2021/yok-baskani-ozvar-istanbul-daki-universitelerin-rektorleri-ile-bir-araya-geldi.aspx
8. https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2021/yok-ten-covid-19-tedbirlerine-yonelik-uygulama-rehberleri.aspx
9. https://haberler.itu.edu.tr/haberdetay/2021/09/02/i-tu-2021-2022-akademik-yili-guz-yariyilinda-uygulanacak-egitim-ogretim-yontemi-esaslari
10. https://www.yildiz.edu.tr/haberler/9/2021/7468/2021-2022-Güz-Yarıyılı
11. https://www.yok.gov.tr/Documents/Yayinlar/Yayinlarimiz/2021/kuresel-salginda-egitim-ve-ogretim-sureclerine-yonelik-uygulamalar-kilavuzu-2021.pdf